Хитай тили өткили оқутқучи қобул қилиштики бирдин-бир өлчәм қилинмақта
2011.06.03

Уйғур аптоном район даирилири тәрипидин елан қилинған җәмийәттин оқутқучи қобул қилиш уқтурушида баян қилинишичә, бу қетим оттура, башланғуч мәктәпләргә оқутқучилиққа қобул қилинидиғанлар, пүтүн мәмликәт даирисидики алий мәктәп һәм оттура техником сәвийисидин юқирилар ичидин қобул қилинидиған болуп, уларниң милләт тәркиби айрилмайдикән.
Уқтурушта йәнә, бу қетим оқутқучилиққа қобул қилинидиғанлар ичидә аз санлиқ милләтләрдин илтимас қилғучиларниң хитай тили өткилидин өткән болуши алдинқи шәрт қилинидиғанлиқи алаһидә әскәртилгән. Уқтурушта райондики аз санлиқ милләтләр ичидин оқутқучилиққа илтимас қилғучиларниң башланғуч, оттура мәктәп сәвийиси бойичә, чоқум хитай тили сәвийә имтиһаниниң 3-4-5-дәриҗилик өлчимигә йетиши шәрт икәнлики билдүрүлгән.
Радиомиз уйғур елидин игилигән учурлардин мәлум болушичә, хитай һөкүмити районда “қош тиллиқ маарип” намидики уйғур тилини хитайчилаштуруш сияситини йолға қойғандин буян, уйғур башланғуч, оттура мәктәплиридә узун йилдин буян оқутқучилиқ қилип келиватқан тәҗрибилик уйғур оқутқучилирини түркүм-түркүмләп “хитай тили өткилидин өтәлмиди” дегән баһанидә, дәм елишқа чиқиш йеши тошмастинла муддәттин бурун хизмәттин бошатқан. Һалбуки уларниң орниға болса, “шинҗаңға ярдәм” намида хитай өлкилиридин кәлгән уйғур тилини һеч билмәйдиған һәтта хитайниң ортақ тили дәп аталған өлчәмлик тилидиму сөзлийәлмәйдиған, йәрлик шевиси күчлүк болған хитайлар “қош тиллиқ оқутқучи” намида уйғур мәктәплиригә орунлаштурулмақта икән.
Хитай тили өткилидин өтәлмиди дегән баһанә билән хизмитидин тохтитилған, яки йеши тошмастинла муддәттин бурун дәм елишқа чиқириветилгән бир нәччә оқутқучи шундақла районда елип бериливатқан қош тиллиқ маарип һәм оқутқучиларға қоюлған хитай тили өткилидин нарази болған уйғур зиялийлири радиомиз зияритини қобул қилип, қош тиллиқ маарип сияситиниң уйғур маарипиға елип кәлгән зиянлирини баян қилиш билән биллә, нөвәттә “хитай тили өткилидин өтәлмиди” дәп иштин тохтитилған оқутқучиларниң хизмәт орунлириға түркүм-түркүмләп хитай оқутқучилириниң қобул қилиниватқанлиқини илгири сүрди.
Илгири мәлум бир оттура мәктәптә мәктәп мудири болуп ишлигән бир ханим қош тиллиқ мәктәп қуруш баһанисидә уйғур мәктипи хитай мәктипигә қошуветилгәндин кейинки әһвални баян қилип, һазир мәктәпләрдә хитай тили өткили асас қилиниватқанлиқини билдүрди.
Хитай тили өткилидин өтәлмиди дегән баһанидә хизмитидин бошитилған бир йеза оқутқучиси, зияритимизни қобул қилип, нөвәттә өзигә охшаш хизмитидин айрилған уйғур оқутқучилириниң хизмәт орунлириға хитай өлкилиридин кәлгән уйғур тилини билмәйдиған хитайлар орунлаштурулуватқанлиқини билдүрди.
Маарипта хитай тили өткилидин өтүш алдинқи шәрт қилинған әһвалға қарита хизмитидин айрилишқа мәҗбур қилинған уйғур оқутқучилирила әмәс, бәлки пүтүнләй хитай тили маарипида тәрбийиләнгән хитай тилиға мукәммәл болған бир нәпәр уйғур зиялийсиму өзиниң әнсиришини баян қилип, һазир йолға қоюлуватқан “қош тиллиқ маарип” сияситиниң уйғур маарипини вәйран қилип, кәлгүси әвладларниң уйғур мәдәнийитидин йирақлап кетишидәк әһвални кәлтүрүп чиқиридиғанлиқини тәкитлиди.
Узун йил маарип сепидә хизмәт қилип, дәм елишқа чиққан бир уйғур зиялийси, һазир йолға қоюлуватқан “қош тиллиқ маарип” дәп аталған маарипни хитайчилаштуруш сияситиниң, яш әвладларни ана тил тәрбийисидин айриветипла қалмастин, уйғур зиялийлири қошуниниң асаси гәвдиси болған оқутқучиларни ишсиз қалдуруп, уларниң орниға түркүм-түркүмләп хитайларниң орунлаштурулушидәк вәзийәтниң шәкилләнгәнликини илгири сүрүп, өз наразилиқини ипадилиди.
Мәркизи милләтләр университетиниң дотсенти илһам тохти әпәнди болса, нөвәттә уйғур районида йүргүзүлүватқан қош тиллиқ маарип сияситиниң әмәлийәттә хәлқара маарип қануниға пүтүнләй хилап һалда миллий маарипни, ана тилни вәйран қилиш бәдилигә йүргүзүлүватқан, йәрлик милләт уйғурларниң наразилиқиниң күчийишигә сәвәб болуватқан хата сиясәт икәнликини тәкитләп, хитай һөкүмәт даирилириниң йәрлик милләтләрниң ана тил маарипини вәйран қиливатқанлиқини тәнқидлиди.