Xitay tili ötkili oqutquchi qobul qilishtiki birdin-bir ölchem qilinmaqta

Uyghur aptonom rayon da'iriliri teripidin élan qilin'ghan jem'iyettin oqutquchi qobul qilish uqturushida bayan qilinishiche, bu qétim ottura, bashlan'ghuch mekteplerge oqutquchiliqqa qobul qilinidighanlar, pütün memliket da'irisidiki aliy mektep hem ottura téxnikom sewiyisidin yuqirilar ichidin qobul qilinidighan bolup, ularning millet terkibi ayrilmaydiken.

Uqturushta yene, bu qétim oqutquchiliqqa qobul qilinidighanlar ichide az sanliq milletlerdin iltimas qilghuchilarning xitay tili ötkilidin ötken bolushi aldinqi shert qilinidighanliqi alahide eskertilgen. Uqturushta rayondiki az sanliq milletler ichidin oqutquchiliqqa iltimas qilghuchilarning bashlan'ghuch, ottura mektep sewiyisi boyiche, choqum xitay tili sewiye imtihanining 3-4-5-derijilik ölchimige yétishi shert ikenliki bildürülgen.

Radi'omiz Uyghur élidin igiligen uchurlardin melum bolushiche, xitay hökümiti rayonda “Qosh tilliq ma'arip” namidiki Uyghur tilini xitaychilashturush siyasitini yolgha qoyghandin buyan, Uyghur bashlan'ghuch, ottura mektepliride uzun yildin buyan oqutquchiliq qilip kéliwatqan tejribilik Uyghur oqutquchilirini türküm-türkümlep “Xitay tili ötkilidin ötelmidi” dégen bahanide, dem élishqa chiqish yéshi toshmastinla muddettin burun xizmettin boshatqan. Halbuki ularning ornigha bolsa, “Shinjanggha yardem” namida xitay ölkiliridin kelgen Uyghur tilini héch bilmeydighan hetta xitayning ortaq tili dep atalghan ölchemlik tilidimu sözliyelmeydighan, yerlik shéwisi küchlük bolghan xitaylar “Qosh tilliq oqutquchi” namida Uyghur mekteplirige orunlashturulmaqta iken.

Xitay tili ötkilidin ötelmidi dégen bahane bilen xizmitidin toxtitilghan, yaki yéshi toshmastinla muddettin burun dem élishqa chiqiriwétilgen bir nechche oqutquchi shundaqla rayonda élip bériliwatqan qosh tilliq ma'arip hem oqutquchilargha qoyulghan xitay tili ötkilidin narazi bolghan Uyghur ziyaliyliri radi'omiz ziyaritini qobul qilip, qosh tilliq ma'arip siyasitining Uyghur ma'aripigha élip kelgen ziyanlirini bayan qilish bilen bille, nöwette “Xitay tili ötkilidin ötelmidi” dep ishtin toxtitilghan oqutquchilarning xizmet orunlirigha türküm-türkümlep xitay oqutquchilirining qobul qiliniwatqanliqini ilgiri sürdi.

Ilgiri melum bir ottura mektepte mektep mudiri bolup ishligen bir xanim qosh tilliq mektep qurush bahaniside Uyghur mektipi xitay mektipige qoshuwétilgendin kéyinki ehwalni bayan qilip, hazir mekteplerde xitay tili ötkili asas qiliniwatqanliqini bildürdi.

Xitay tili ötkilidin ötelmidi dégen bahanide xizmitidin boshitilghan bir yéza oqutquchisi, ziyaritimizni qobul qilip, nöwette özige oxshash xizmitidin ayrilghan Uyghur oqutquchilirining xizmet orunlirigha xitay ölkiliridin kelgen Uyghur tilini bilmeydighan xitaylar orunlashturuluwatqanliqini bildürdi.

Ma'aripta xitay tili ötkilidin ötüsh aldinqi shert qilin'ghan ehwalgha qarita xizmitidin ayrilishqa mejbur qilin'ghan Uyghur oqutquchilirila emes, belki pütünley xitay tili ma'aripida terbiyilen'gen xitay tiligha mukemmel bolghan bir neper Uyghur ziyaliysimu özining ensirishini bayan qilip, hazir yolgha qoyuluwatqan “Qosh tilliq ma'arip” siyasitining Uyghur ma'aripini weyran qilip, kelgüsi ewladlarning Uyghur medeniyitidin yiraqlap kétishidek ehwalni keltürüp chiqiridighanliqini tekitlidi.

Uzun yil ma'arip sépide xizmet qilip, dem élishqa chiqqan bir Uyghur ziyaliysi, hazir yolgha qoyuluwatqan “Qosh tilliq ma'arip” dep atalghan ma'aripni xitaychilashturush siyasitining, yash ewladlarni ana til terbiyisidin ayriwétipla qalmastin, Uyghur ziyaliyliri qoshunining asasi gewdisi bolghan oqutquchilarni ishsiz qaldurup, ularning ornigha türküm-türkümlep xitaylarning orunlashturulushidek weziyetning shekillen'genlikini ilgiri sürüp, öz naraziliqini ipadilidi.
Merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti ependi bolsa, nöwette Uyghur rayonida yürgüzülüwatqan qosh tilliq ma'arip siyasitining emeliyette xelq'ara ma'arip qanunigha pütünley xilap halda milliy ma'aripni, ana tilni weyran qilish bedilige yürgüzülüwatqan, yerlik millet Uyghurlarning naraziliqining küchiyishige seweb boluwatqan xata siyaset ikenlikini tekitlep, xitay hökümet da'irilirining yerlik milletlerning ana til ma'aripini weyran qiliwatqanliqini tenqidlidi.