Étan gutman: “Xitayning shinjangdiki organ tijaritining jeryani”

Xenzu doxtur wang wényi xitaydiki organ tijariti toghrisida amérikida doklat bermekte.

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, ölchem heptilik zhurnilida “Xitayning shinjangdiki organ tijaritining jeryani” namliq maqale élan qilindi. Maqalini étan gutman isimlik muxbir hazir chet'ellerde yashawatqan we eyni chaghda Uyghur élidiki organ tijaritining jeryanlirigha biwaste qatnashqan we yaki ehwalni öz közi bilen körgen kishilerning bayanlirigha asasen teyyarlap chiqqan. Aptor buni bayan qilishtin awwal Uyghur élining weziyiti heqqide melumat bérip Uyghur élining 1949 - yili xitay kommunist hakimiyiti teripidin ishghal qilin'ghandin béri, xitay hökümitining qattiq qolluq siyasiti bilen kontrol astigha élinip kelgenliki, Uyghur élige köchürüp kélin'gen xitay köchmenliri arqiliq Uyghur élidiki nopus qatlimida özgertish élip barghanliqi hemde diniy, milliy bésim ehwalliridin melumat bergen.

11 - Sintebir weqesidin kéyin amérikining térrorluqqa qarshi urushi élan qilishi bilenla, xitayningmu tuyuqsizla térrorgha qarshi küresh qiliwatqan dölet boluwalghanliqini we Uyghur siyasiy öktichilerge diniy radikal, térrorchi nami astida zerbe bérishke bashlighanliqini éytqan. U, Uyghurlarning siyasiy mehbusliri uchrawatqan insan qélipidin chiqqan mu'amile üstide alahide toxtilip, xitay hökümitining Uyghur élini siyasiy mehbuslarning organliridin “Mol hosul” alidighan bir bazigha aylanduruwalghanliqini bayan qilghan we eyni chaghda siyasiy mehbuslarning organlirini késip éliwélish ishlirigha qatnashqan yaki özi biwaste körgen, eyni chaghda Uyghur élide saqchi, doxtur, séstira bolghan we hazir yawrupa, kanada qatarliq döletlerde yashawatqan kishiler teminligen uchurlarni eynen bayan qilghan. U bu kishilerning bezilirining a'ili'isning bixeterliki seweblik öz kimlikini ashkarilashni xalimighanliqini eskertip, buni Uyghurlarning xitayning bésimigha uchrawatqanliqining yene bir ispati, dep körsetken.

Étan gutmanning bayan qilishiche, xitay da'iriliri türmilerdiki ölümge mehkum qilin'ghan siyasiy jinayetchilerdin saghlam, ichki ezaliri ishlitishke yaramliq dep qarighanlirini tizimlighandin kéyin, ularning ölüm jazasi ijra qilinidighan küni opiratsiye qilidighan doxtur aptomobili we doxturlarni jaza meydanining bir yérige toxtitip qoyidiken. Organliri élinidighan siyasiy jinayetchiler chala öltürülgendin kéyin derhal doxtur aptomobiligha yötkilidiken. Teyyar bolup turghan doxturlar mehbusqa héchqandaq mes qilish dorisi bermestinla uning qarnini yérip, ichki ezalirini sughuruwalidiken we jarahet izini eynen tikip qoyidiken. Shahitlarning beziliri muxbirgha shu chaghda chala ölük qilin'ghan mehbusning gerche qarshiliq körsitelmisimu, emma hemme nersini bilip turidighanliqini, bezilirining hetta aghriq azabidin ingrashlirini körgenlikini éytqan.

Shahitlarning éytip bérishiche, bu siyasiy mehbuslarni étishtin burun ulargha organliri qétiship qélishning aldini alidighan bir xil okul urghandin kéyin andin kéyin ularni jaza meydanigha apiridighan bolup, ular bu arqiliq organni yötkigiche qétiship qélishining aldini alidiken. Aptor, chala ölük qilin'ghan bedendin élin'ghan organni yéngi beden'ge köchürüp sélishning ünümi téximu yuqiri bolghanliqi üchün, xitay da'irilirining qurbanlirini chala ölük halda opiratsiye qilghanliqini éytqan.

Aptor bu maqalide, 1995 - yili ghulja weqesi yüz bergen mezgilde yüz bergen intayin échinishliq weqelerni ashkarilighan. U eyni chaghda ghuljida saqchi we séstira bolup turghan kishilerning éytip bergenlirige asasen bayan qilishiche, ghulja weqesi mezgilide ghuljidiki barliq saqchilargha qoral tarqitilghan bolsimu, emma Uyghur saqchilargha “Qoralingdin chataq chiqiptu, yasiliwatidu” dégen bahane bilen qoral bérilmey, ular gundipayliqqa sélin'ghan. Ular alahezel 400 dek Uyghurning qish küni soghaqta tonglitip öltürülgenlikini körgen.

Weqe mezgilide ghuljidiki melum bir doxturxanida séstira bolghan bir ayalning muxbirgha éyitp bérishiche, shu mezgilde herqandaq doxturning Uyghur yaridarlarni qobul qilishi cheklen'gen. Yaridarlarni dawalighan doxturning biri 15 yilliq yene biri 20 yilliq qamaq jazasi bilen jazalan'ghan. Doxturxana da'iriliri “Eger kimki yene Uyghurlarni dawalaydiken, silermu oxshash jazagha uchraysiler” dégen. Shunga héchkim yaridar bolghan Uyghurlarni dawalashqa jür'et qilalmighan. U mezgilde doxturxanidiki Uyghur we xitay doxtur, séstira we dorigerler arisidiki munasiwetmu yirikliship ketken. Xitay doxturlar dorixanining achquchini tiqiwalidighan bolghan. Ikkinchi balisini tughush üchün doxturxanigha Uyghur ayal kelse, tughut doxturining balini tekshürüp körgendin kéyin, pénsilin dep baligha ukul uridiken. Üch kün ötmeyla bala kökirip ölüp qalidiken. Shuning bilen xitay doxturlar bowaqning ata - anisini “Balanglar bek ajizken, dorini kötürelmeptu” depla yolgha sélip qoyidiken. Bu séstira xitay doxturlarning birmu xitay balisigha mundaq okul urghanliqini körmigen.

Aptor maqaliside yene, xitay kompartiyisining chong bashliqlirigha, Uyghur élidiki siyasiy mehbuslarning organliri köchürülgenlikidek ehwaldin melumat bergen. Uninggha ehwalni bayan qilip bergen murat isimlik bu Uyghur doxtur eyni waqitta ürümchidiki melum bir chong doxturxanida doxtur bolup ishligen. Aptor mundaq dep bayan qilghan:

- Muratning doxturxanisigha ichki eza késilige giriptar bolup, ezasi almashturushi kérek bolghan 5 chong bashliq yatqan. Chong doxturlarning biri bir küni muratqa ürümchidiki siyasiy mehbuslarni tutup turidighan türmige bérip qan élip kélishni buyrighan. Murat türmige barghanda 20 yashlar etrapidiki 15 neper Uyghur yashni körgen. Murat yingnisini chiqarghanda ular muratqa “Senmu Uyghur turup nimishqa bizge bundaq qilisen?” dégen. Emma murat eyni chaghda ehwaldin xewersiz “Men peqet qan alghili keldim. Bu silerning salametlikinglar üchün” dégen we ularning qénini élip qaytip ketken. Murat qaytip kelgendin kéyin doxturdin “Ular hemmisi ölüm jazasigha höküm qilin'ghanlarmu ?"” dep sorighan. Doxtur uninggha “Shundaq murat, sen köp so'al sorima. Ular eski ademler, ular dégen dölitimizning düshmenliri” dégen. Emma murat doxturdin bu qanni néme qilidighanliqini sorawergen we u axiri eslide doxturlar özliri éhtiyajliq bolghan qan tipliq mehbuslarni tapsa, uni apirip kökrikining ong teripidin oq étilip chala ölük qilin'ghandin kéyin, organlirining sughuruwélinidighanliqini, andin bu organlar partiye, hökümet rehberlirige yötkilidighanliqini, andin ularning késel kariwitidin salamet qopup kétidighanliqini bilgen.

Maqalide éytilishiche, doxtur muratqa siyasiy mehbuslarning organlirini élishning normal ehwalliqini, herbiy rayon doxturxanilirining buning aldida mangidighanliqini éytip bergen. Aptorning bayan qilishiche 1999 - yillardin kéyin xelq'aradin kelgen bésimlar netijiside xitay hökümiti mehbuslarning organlirini élish ehwaligha bezi cheklimilerni yolgha qoyghan bolsimu, emma Uyghur élide ehwalning bashqiche ikenlikini éytqan. U, 2009 - yili ürümchi weqesi mezgilide xitay da'irilirining barliq alaqe wastilirini üzüp tashlap, ürümchidiki minglighan Uyghur erlerni tutup ketkenlikini bayan qilip, türmige élin'ghan yashlarning beziliridin élin'ghan uchurlardin ürümchi weqeside tutulghanlarning bezilirining salametlik tekshürüsh arqiliq organlirining tekshürülgenlikini we ularningmu oxshash aqiwetke duchar bolghanliqini bayan qilghan.

Aptor maqaliside yene, xitay hökümitining Uyghur élini peqet organ tijariti bazisila emes, belki yene atom siniqi élip baridighan tejribe meydani qilghanliqi heqqidimu tepsiliy melumatlarni bergendin kéyin maqalisini mundaq dep ayaqlashturidu :

13 Milyon Uyghurning sani az, ular hem ümidsiz. Ular küresh qilishi mumkin. Urush bir kün kep qélishi mumkin. Shu kün kelgende ikki terepni söhbetke chaqiridighan hemme dölet öz tarixigha qarap baqsa bolidu. Eger mendin sorisingiz, men bir yehudi bolush süpitim bilen shuni diyeleymenki, ölük belkim öchini alalmasliqi mumkin. Emma héchqandaq bir kishi menggü bésim astida yashashni dawam qilalmaydu.