Ottura asiya üchün küresh - amérika, rusiye we xitayning élishishi (1)

Shangxey 6 guruhining prézidéntliri xitaygha qilghan ziyaritining biride.

Shu sewebtin mezkur rayon xitay, rusiye we amérika qatarliq ellerning diqqet neziridin orun aldi. Bu heqte xitay mutexessislirimu özige xas qarashlargha igidur.

Ottura asiya qandaq jay?

Ottura asiyadiki qazaqistan, qirghizistan, özbékistan, tajikistan we türkmenistanning omumi yer meydani 4 milyon kwadrat kilométirdin artuq bolup, etrapi köp döletler bilen chégrilinidu.

Bu zéminda asasliqi, özbék, qazaq, qirghiz, tajik, türkmen , rus, Uyghur, qara qalpaq, tatar qatarliq türkiy , silawyan we iran tillirida sözlishidighan hem islam dini we xristiyan dinigha étiqad qilidighan milletler yashaydu. Elwette, ottura asiya hökümetliri bu zéminda yuqirida nami atap ötülgen asasliq milletlerni öz ichige alghan 120 din artuq milletning yashaydighanliqlirini, öz döletlirining köp milletlik memliket ikenliklirini da'im tilgha alidu.

Ottura asiyaning yer asti bayliqliri intayin mol bolup, néfit we tebi'iy gaz zapisi dunyada aldinqi orunda turghanliqi üchün bügünki künde dunyadiki asasliq énérgiye menbeliridin birige aylan'ghan . Bu jayda yene kömür, altun, uran qatarliq qimmetlik yer asti bayliqlirimu mol hésablinidu.

Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, ottura asiyadiki qazaqistanning néfit menbeliri köplep échildi. Türkmenistan we özbékistanmu köp jaylardin tebi'iy gaz menbelirini bayqap, uni échishqa kirishti . Nöwette, bu üch dölet rusiye, xitay we bashqa memliketler bilen zor miqdarda néfit hem tebi'iy gaz kélishimliri tüzgen bolup, bularning ichide qazaqistan muhim salmaqni igileydu. Néfit we tebi'iy gaz turubiliri ottura asiyani dunyaning muhim énérgiye istimal rayonliri bilen baghlimaqta. Qisqisi ottura asiya döletlirining bu xil mol énérgiye menbesige ige bolushtek ewzelliki rusiye, xitay we gherb döletlirining riqabet nuqtisigha aylan'ghan.

Xitay mutexesisning qarishiche ottura asiya xitay-amérika-rusiye arisidiki talishish nuqtisi

Ottura asiyaning istratégiyilik talishish nuqtisigha aylan'ghanliqi heqqide her xil qarashlar mewjut bolup, bu heqte xitay mutexessislirimu özige xas köz qarashlargha ige. Béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétining mutexessisi wang ké özining "ottura asiya üchün küresh- amérika-rusiye we xitayning élishishi " mawzuluq maqaliside bezi özige xas bolghan köz qarashlarni otturigha qoyup, ottura asiyaning xitay-amérika-rusiye arisidiki talishish nuqtisi ikenlikini sherhlidi.

Uning otturigha qoyushiche, sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, ottura asiya döletliri gherb modéli boyiche döletni özgertishke we téz sürette iqtisadni eslige keltürüshke tirishti. Siyasiy jehette amérika ottura asiya döletlirining rusiyidin yiraqlishishni qolgha keltürüp, ularni gherbning démokratik siyasiy qimmet qarishini qobul qilishqa ilhamlandurdi.

Amérika iqtisadiy jehettin özining zor iqtisadiy küchidin paydilinip, ottura asiya döletlirige iqtisadiy yardem bérish hemde biwasite meblegh sélish arqiliq ottura asiyaning énérgiyisini échish hem toshushta üstünlükni igilishke tirishti. Bixeterlik jehette bolsa , amérika ottura asiyagha kirip, rayonning bixeterlik ishliridiki roli we tesirini ashurdi . 11-Séntebirdin kéyin, amérika ottura asiyadiki özbékistan we qirghizistanda herbiy baza qurdi.

Wang ké isimlik mezkur xitay mutexessisining qarishiche, rusiyide wladimir putin prézidéntliqqa saylan'ghandin kéyin, ottura asiyagha qaratqan siyasitini tengshep, rusiyining mezkur besh dölet bilen bolghan munasiwitini téz sür'ette yuqiri kötürdi.
 
Putin rusiyining ottura asiya döletliri bilen bolghan munasiwetlirige yuqiri derijide ehmiyet bergen bolup, ottura asiya döletliri rusiyining musteqil döletler hemdostluqigha qaratqan tashqi siyasitining asasiy nuqtisi ikenlikini belgilidi. Médwédéw textke chiqqandin kéyin, putinning siyasitini dawamlashturup, rusiyining ottura asiyadiki döletler bilen énérgiye we bixeterlik jehetlerdiki hemkarliqlirini kücheytidighanliqini jakarlidi.