Mutexessisler: “Amérikining pakistan bilen bolghan ziddiyiti özbékistanning istratégiyilik jelpkarliqini ashurdi”

Amérika dölet ishliri ministiri xillariy klinton xanim 22- we 23-öktebir künliri özbékistanda ziyarette bolup, özbékistan prézidénti islam kérimof bilen ikki dölet arisidiki munasiwetlerni yaxshilash, afghanistanning nöwettiki we birleshme qoshun chékinip chiqqandin kéyinki weziyiti, özbékistanning kishilik hoquq xatirisi, adem etkeschiliki hem bala ishchilar mesililiri üstide söhbet élip barghan. Bu heqte chiqqan xewerlerdin melum bolushiche, xillariy klinton xanim sözide, amérikining özbékistan bilen yalghuz afghanistan mesilisidila emes belki bashqa nurghun iqtisadiy-ijtima'iy sahelerde hemkarlishishni, özbékistanning démokratiyilishishige hesse qoshushni xalaydighanliqini ipade qilghan.

U, özbékistanning rayonda muhim istratégiyilik ehmiyetke ige döletlikini tekitlesh bilen birge yene kishilik hoquq mesilisi üstidimu alahide toxtilip, “Eger özbékistan tereqqiyatqa érishmekchi bolidiken, choqum kishilik hoquq we démokratiyining ornitilishini muhim kün tertiplirining biri qilishi kérek” dep eskertken shuningdek tashkentni qanunning üstünlükini ishqa ashurush üchün qedem tashlashqa dewet qilghan.

Xillariy klinton xanim özbékistandiki ziyariti jeryanida ottura asiyaning xewpsizliki we afghanistanda tinchliqning ornitilishi üchün özbékistanning intayin muhim bir döletlikini tekitligen. Bu yil séntebir éyidimu özbékistan öz musteqilliqining 20 yilliqini xatirilewatqan mezgilde amérika prézidénti barak obama tebrik télégrammisi ewetish bilen birlikte özi biwasite islam kérimofqa téléfon qilip, uni tebrikligen hem amérikining özbékistan bilen bolghan munasiwetlirini kücheytishni xalaydighanliqini bildürgen idi.

Mutexessislerning qarishiche, amérikining pakistan bilen bolghan ziddiyiti amérikini afghanistan urushida ghelibe qilish üchün rayonda özige bashqa hemrah izdeshke mejburlawatqan bolup, yéqindin buyan shekilliniwatqan bu xil weziyet özbékistanning jelpkarliqini ashurmaqta iken. Erkin yawropa radi'osi özbék bölümining xewer qilishiche, rusiye we ottura asiya mesililiri mutexessisi lilit géworgiyan bu heqtiki mulahiziside amérikining pakistanning jenubidiki karidorni atlap ötüp kétish üchün ottura asiyadin afghanistan'gha ulishidighan bir yol izdewatqanliqini éytqan. U öz mulahiziside “Pakistan bilen bolghan ziddiyetlerdin kéyin amérika we shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati bashqa bir yol izdeshke mejbur boldi. Yéqinqi yillardin buyan biz pakistanning jenubidiki karidorda bixeterlik mesililirining we öz-ara ishench qatarliqlarda nurghun kashililarning meydan'gha kelgenlikini körduq. Bu, amérika bilen natoni ottura asiyani qaytidin oylishishqa mejburlimaqta” dégen.

11-Séntebir weqesidin kéyin amérika özining afghanistandiki herbiy herikitining ongushluq bolushi üchün qirghizistan we özbékistanda herbiy baza qurghan idi. 2005-Yili özbékistanda enjan weqesi yüz bergende amérikining özbékistanni tenqid qilishi hem weqe üstidin musteqil tekshürüsh élip bérishni telep qilish bilen ikki dölet munasiwitige soghuqchiliq chüshüp, özbékistan hökümiti amérikining özbékistandiki herbiy bazisini taqishini telep qilghan, buning bilen amérika qirghizistanning bishkek shehiridiki manas herbiy bazisi bilen cheklinip qalghan idi. Emma mutexessis lilit giworgiyan amérikining qirghizistanda herbiy eshya yetküzüsh bazisi bolsimu, emma özbékistan arqiliq afghanistan'gha échilidighan yol bekrek qulayliq we chiqimi az bolghanliqtin, özbékistanning qirghizistandin bekrek artuqchiliqqa ige ikenlikini, shunga hazir buninggha qiziqiwatqanliqini tehlil qilghan.

Derweqe, amérika awam palatasi yéqinda özbékistan'gha herbiy yardem bérishni chekleydighan qanunni özgertish heqqidiki teklip layihisini maqullighan. Barak obama kéngesh palatasigha özbékistan'gha qoyulghan qoral émbargosini bikar qilidighan qanun layihisini maqullash heqqide chaqiriq qilghan. Mana bularning hemmisi amérikining özbékistan bilen istratégiyilik hemkarliqni emelge ashurushqa ehmiyet bériwatqanliqining netijisi dep qaralmaqta.

Shuning bilen birge, özbékistanning jelpkarliqining éshishidek bir weziyet kishilik hoquq organlirining endishisini qozghawatqan bolup, ular özbék hökümitining buni purset bilip, özi bilgenni qilishini keltürüp chiqirishidin ensirimekte. Bu sewebtin aldinqi hepte kishilik hoquqni közitish teshkilati, xelq'ara kechürüm teshkilati we xelq'ara emgekchiler hoquqi munbirige oxshash on'gha yéqin kishilik hoquq orgini ochuq xet élan qilip, amérikini özbékistan'gha herbiy yardem bérish mesiliside mes'uliyetchan bolushqa agahlandurdi.

Ular enjan weqesini xatirilitip, islam kerimofning öz dölitidiki öktichilerni basturush mesilisi we bala ishchilarning mejburiy emgekke sélinish mesilisini amérikining untup qalmasliqi kéreklikini eskertti.

Mutexessisler bolsa nöwettiki shara'itta amérikining özbékistan'gha herbiy yardem bérishi mumkinchilikining yuqiriliqini, emma amérikining özbékistan'gha qilidighan herbiy yardemlirini özining afghanistandiki herbiy heriketlirige tayanch bolidighan shekilde, qattiq kontrol we shertler asasida emelge ashuridighanliqini ilgiri sürmekte.

Mutexessisler yene meyli qaysi shekilde bolmisun, amérikining özbékistan bilen bolghan munasiwetlirini kücheytishining özbékistandiki démokratiye we insan heqlirini ilgiri sürüshke paydiliq ikenlikini ilgiri sürmekte.