Өз - өзидин һесаб елиш

Америкидики “инсани алақә иниститоти”ниң қурғучиси деил карнек инсан өзидин садир болған хаталиқларнила хатириләп маңса йетәрлик дәп қарайду.
Ихтияри мухбиримиз өмәрҗан
2012.07.27


Деил карнек өзи тоғрилиқ тохтилип “мән иш үстилимниң тартмилириниң биридә үстигә мән садир қилған әхмәқлиқләр дәп йезилған мәхсус бир делони сақлаймән. Пат - пат бу делони көрүп чиқип, бәзи хаталиқлиримни санап чиқимән вә бәзисини йезиштин хиҗил болуп көңлүмгә пүтимән. Әгәр мән өз - өзүмгә растчил болалиған болсам, мениң бу үстилимниң тартмилири хаталиқлирим вә әхмәқлиқлирим билән толуп кәткән болатти. Мән һәр қетим хаталиқлирим йезилған делони оқуғинимда, әң зор мушкилатларниму йеңип чиқидиған зор күчкә игә икәнликимни һес қилимән, дегән икән.”

Уйғурларда“өзини сориған ханниң алдиға бармапту” дәйдиған һекмәт бар. Даналарға көрә, инсан һәр вақит өзини тәкшүрүп, хата кәткән тәрәплирини түзитип, яхши тәрәплирини мустәһкәмләп туридиған болса, бу дуняда вә ахирәттә маламәткә қелиштин өзини сақлап қалалайду.

Ислам мутәпәккури әлламә муһәммәд ғазали “һаятиңизни йеңилаң”намлиқ мәшһур әсиридә мундақ дәп язған:“дуняда һәр қандақ бир муһим ишниң һесабати болиду, униң кирими, чиқими, пайдиси вә зийини һесаблинип туриду. Пәқәт инсан һаяти мәҗһул тәрәпкә худди судәк еқип кетивериду.

Мәхсус бир дәптәр тутуп, өзиниң қилған яхши ишлири билән яман ишлирини хатириләп туруш арқилиқ өзиниң яхшилиқ билән яманлиқтин топлиғанлирини билип турушни ойлап баққан адәм бармиду? әлвәттә болуши мумкин. Әмма аллаһниң пәриштилири буларни толуқ хатириләп туриду. Қуран кәримдә мундақ кәлгән:“кишиләрниң намә ـ әмали оттуриға қоюлиду, гунаһкарларниң униңдики хатириләрдин қорққанлиқини көрисән, улар: вай бизгә! бу намә ـ әмалға чоң ـ кичик гунаһниң һәммиси хатирилиниптиғу? дәйду, улар қилған ـ әткәнлириниң һәммисиниң намә ـ әмалиға хатириләнгәнликини көриду, пәрвәрдигариң һечкимгә һәқсизлиқ қилмайду.”

Өзимизниң намә амалимизни өзимиз хатириләп қойсақ яки өзимиз билип турсақ яхши әмәсму? дуняда һечқандақ содигәр өзиниң тиҗаритидики пайда - зиянни һесаблимай ташливәтмәйду, һәр бир магизин игисиму магизини ичидики таварларниң һесабини билиду. Адәттики адәмләрму өзиниң иқтисадиниң қанчилик икәнликини билиду, банкида қанчилик пули барлиқи вә йенида қанчилик барлиқини обдан билиду. Әмма инсан яхшилиқ вә яманлиқтин қилған әткәнлирини билмәйду, билгәндиму бу дәриҗидә билмәйду.”

Инсан өз - өзидин һесаб елип турушқа муһтаҗ

Әлламә муһәммәд ғазали мәзкур әсиридә йәнә мундақ дәп язған:“тәрбийә мутәхәссислири адәмниң пат - пат өз - өзидин һесаб елип турушиниң зөрүрлүкини тәкитләйду. Иккинчи хәлипә өмәр ибни хәттаб бу мавзуда “силәрдин һесаб елиништин бурун өз - өзүңлардин һесаб елиңлар, әмәлиңлар таразиға қоюлуштин бурун уни өзүңлар тартип көрүңлар” дегән. Ислам мутәпәккурлиридин ибни муқәффә инсан өзидин садир болған барлиқ ишларни хатириләп меңиши лазим дегән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.