Xitay-pakistan térrorluqqa qarshi herbiy manéwiri düshenbe küni bashlandi

Pakistan bilen xitay düshenbe kündin bashlap pakistanda térrorluqqa qarshi birleshme herbiy manéwir élip bérishqa bashlidi. Bu ikki döletning yéqinqi 7 yildin buyan bu xil herbiy manéwirni 4-qétim ötküzüshidur. Xitay bilen pakistan bu yil yazda arqa-arqidin yüz bergen Uyghurlarning xoten “Nawagh weqesi” we qeshqer “Yéngi bazar weqeliri”din kéyin, atalmish térrorluqqa qarshi hemkarliqni kücheytidighanliqini élan qilghan. Pakistan wede bérip, xitayning sherqiy türkistan musteqilchi küchlirige qarshi turush herikitini ilgirilep qollaydighanliqini jakarlighan idi. Düshenbe küni pakistan paytexti islam'abad etrapidiki jéxlum dégen yerde bashlan'ghan ikki heptilik birleshme herbiy manéwirda ikki terep qisimlirining uchur we urush tejribilirini almashturup, maslishish iqtidarini ashuridighanliqi ilgiri sürülgen.

Xitay bilen pakistan 2004‏-yildin bashlap térrorluqqa qarshi birleshme herbiy manéwir ötküzüshke bashlighandin buyan, hazirgha qeder 3 qétim manéwir élip barghan. Yéqinqi 7 yil jeryanida élip bérilghan bu manéwirlarning ikki qétimliqi xitayda, bir qétimliqi pakistanda ötküzülgen idi. Pakistan axbarat wasitiliride “Dostluq-4” namliq nöwettiki herbiy manéwirgha ikki döletning bérigada derijilik ikki alahide heriket qismi qatnishiwatqanliqini bildürgen. Biraq manéwirda qollinilghan qoral-yaraq, manéwirgha qatnashqan esker sani, manéwirda teqlid qilin'ghan hujum nishani qatarliq manéwirgha da'ir konkrét tepsilatlar melum emes.

Bezi analizchilar pakistan-xitay herbiy manéwiri sherqiy türkistan küchlirige qarshi turush bilen cheklinip qalmaydighanliqi, buning térrorluqqa qarshi turushni niqab qilip, amérika we hindistan'gha qarshi heywe körsitishke qaritilghanliqini bildürmekte. Amérikida turushluq Uyghur weziyet analizchisi, shixenze uniwérsitétining sabiq oqutquchisi ilshat hesen ependi bu qarashtiki Uyghur ziyaliylirining biridur.

Bu qarashtiki analizchilar manéwirning waqit jehettiki orunlashturulushi nahayiti nazuk bir mezgilge toghra kélidighanliqini eskertidu. Yeni mezkur manéwir amérika, pakistan munasiwiti yirikliship, pakistan hökümiti heqqaniy guruhi qatarliq wazirisitandiki amérikigha qarshi qoralliq küchlerni mexpiy qollashtin waz kéchishke agahlandurulghan bir peytke toghra kelgen. Bu peyt yene, bezi pakistan emeldarlirining pakistan-amérika munasiwiti buzulsa, buning ornini xitayning tolduridighanliqini ilgiri sürüp, amérikini teshwishke séliwatqan bir mezgildur.

Birleshme herbiy manéwir pakistan-hindistan munasiwiti érishke bashlap, xitay-hindistan soda munasiwiti küchiyiwatqan mezgilde élip bérilghan bolsimu, biraq xitayning pakistan kontrolluqidiki keshmir, tibet we Uyghur aptonom rayoni chégrasi, keshmirning xitay kontrolluqidiki aqsaychin rayonidiki herbiy qurulushi hindistan herbiy da'irilirini jiddiy bi'aram qiliwatqan mezgilge toghra kelgen. Shu seweblik pakistan-xitay birleshme herbiy manéwiri hindistan axbarat wasitilirining diqqitini jelp qilip, manéwirning heqiqiy obyékti kimni nishan qilghanliqi talash-tartish qozghighan idi.

Biraq, xitay dölet mudapi'e ministirliqi élan qilghan bu heqtiki yazma bayanatida eskertip, hindistan axbarat wasitiliridiki manéwirning hindistan'gha bésim ishlitishke qaritilghanliqigha da'ir xewerlerni ret qilghan. “Junggo” géziti bu heqtiki bir xewiride xitay dölet mudapi'e ministirliqi emeldarlirining sözini neqil keltürüp, manéwirning 3‏-bir döletke qaritilmighanliqini ilgiri sürgen. Biraq ilshat hesen buning hindistanni xatirjem qilishqa yetmeydighanliqini, hindistanning xatirjemsizlinishke yéterlik asasi barliqini bildürdi.

Yéqinda hindistan axbarat wasitiliri hindistan herbiy da'irilirining sözini neqil keltürüp, xitay azadliq armiyisi Uyghur aptonom rayoni bilen ladaq otturisidiki qaraqurum chégra éghizining 98 kilométir jenubidiki sheydullah dégen yerde 13 bashqurulidighan bomba tunili qurghanliqini ashkarilighan. Shundaqla bu xil bashqurulidighan bomba bazilirining yene sherqiy ladaqtiki xitay chégra kontrol siziqidin 40 kilométir néridiki qizil jilgha dégen yerdimu qurulghanliqini ilgiri sürgen idi. Bu heqtiki xewerlerde hindistanning shimaliy ladaqtiki bezi jaylarda qisqa menzillik bashqurulidighan bomba orunlashturup, xitayning rayondiki herbiy orunlashturushigha qarshi tedbir élishqa bashlighanliqi, qaraqurum chégra éghizining jenubidiki döletbeg öldi dégen yerde baza qurghanliqini bildürgen.

Lékin, bu hindistanni endishige séliwatqan mesililerning bir qismi xalas. Hindistan herbiy sahesidiki zatlar 3000-4000 kishilik xitay qurulush qismining pakistan kontrolluqidiki keshmirde pa'aliyet élip bériwatqanliqini, ularning pakistan qisimlirigha hemkarliship, herbiy eslihelerni yasawatqanliqini ilgiri sürüp kelgen. Ular yene, hazirqi qonjirap tash yoligha yandap yasilidighan qeshqer-gilgit balistan tash yoli xitay bilen pakistanning herbiy meqsitige xizmet qilidighanliqini eskertip kelgen idi.