Pakistan bilen xitay Uyghur teshkilatlirigha qarshi hemkarliqni kücheytishke wede bérishken

Sürette zardari 7 - ayning 7 - küni béyjingda xujintaw bilen körüshmekte

Pakistan prézidénti zerdarining bir heptilik xitay ziyariti düshenbe küni bashlan'ghan idi. U charshenbe künki béyjinggha kélip, xitay dölet re'isi xu jintaw bilen söhbet élip bardi. Ularning söhbiti yadro énérgiye, asasi eslihe qurulushi, alaqe, soda, meblegh sélish we iqtisadi hemkarliqni kücheytishke alaqidar keng da'irilik mesililerge chétilghan bolup, ular yene térrorizmgha qarshi hemkarliqni kücheytidighanliqini bildürgen.

Xitay metbu'atlirining mezkur ziyaret heqqidiki xewerliride xu jintawning zerdarini kütüwélip, "jonggo bilen pakistanning her ikkilisi térrorizmning qurbani", "jonggo bilen pakistanning térrorizmgha qarshi hemkarliqni kücheytip, térrorizm, bölgünchilik we diniy esebiylikke zerbe bérish her ikki dölet xelqining tüp menpe'eti" dégenlikini ilgiri sürgen. Xitay bilen pakistan 11 - séntebir weqesidin buyan sherqiy türkistan küchlirige hemkarliship qarshi turidighanliqini izchil eskertip kelmekte. Uyghurlarning pakistanni baza qilip, xitaygha qarshi turushining aldini élish mesilisi xitay - pakistan ali derijilikler uchrishishida da'im tekitlinidighan mesile bolup qalghan idi.

Zerdari xitay ziyaritini bashlashtin burun xitay - pakistan alahide herbiy qisimliri lenju herbiy rayonining ningshya tunggan aptonom rayonidiki bir meshq meydanida kichik kölemlik herbiy manéwir élip barghan idi. Xongkong metbu'atlirining xewer qilishiche, manéwirdiki teqlidiy düshmen sherqiy türkistan islam herikiti bolup, manéwirgha ikki döletning 230 dek eskiri qatnashqan. Lékin bezi mutexessisler xitay - pakistan arisidiki térrorizmgha qarshi hemkarliqning jiddiyitige guman bilen qaraydighanliqini eskertmetke.

Pakistan weziyiti we xitay - pakistan munasiwitini yéqindin közitiwatqan analizchilardin hideytulla oghuzxan ependi, sherqiy türkistan islam herikiti tehditining köptürüwétilgenliki we tereplerning bu hadisini kozir qilip, öz muddi'asi üchün qolliniwatqanliqini bildürdi. Hidayetulla oghuzxan merkizi türkiyidiki sherqiy türkistan ma'arip jem'iyitining mes'uli. U uzun yillar pakistanda yashap ilim tehsil qilghan Uyghur ziyalilirining biridur.

Xitay metbu'atlirining xewirige qarighanda xu jintaw yene islam'abadning pakistandiki xitay puqralirining salametliki we xitay shirketlirining bixeterlikige kapaletlik qilishni telep qilghan. Pakistan xitayning eng muhim qoral yaraq xéridari bolupla qalmay, u yene xitayning istratégiyilik shériki bolup, xitay pakistan'gha meblegh salidighan nahayiti az sandiki döletlerning biri idi. Zerdari shangxeyde xitayning banka we shirket mes'ullirini pakistan'gha meblegh sélishqa chaqirip, ularning menpe'etini qoghdaydighanliqini bildürgen. U, shangxeyde xitayning eng chong qoral - yaraq ishlepchiqirish karxanliridin shimali sana'et guruhi, jonggo su insha'at éléktr qurulush guruhi, jonggo néfit ximiye shirkiti we jonggo néfit shirkiti qatarliq karxanilarning mes'ulliri bilen uchrashqan idi.

Bu shirketlerning beziliri pakistanning yadro ré'aktor qurulushi, gwadardiki déngiz porti qurulushi, dölet mudapi'e we su insha'at qurulushigha yardem bériwatqan shirketler bolup, yéqinqi bir qanche yildin béri bu shirketlerning pakistanda ishlewatqan bir qisim téxnik xadimlirini görüge élish weqeliri yüz bergen idi. Hidayetulla ependi, pakistanda bu türlük weqelerni kimning peyda qilidighanliqigha bir néme démekning qiyinliqini bildürdi.

Pakistan Uyghur öktichiliri yaki sherqiy türkistan küchlirini xitaygha ötküzüp bérishte béyjingning eng aktip hemkarlashquchisi. Pakistan hazirgha qeder nurghun Uyghurlarni xitaygha ötküzüp bergen bolup, xitaygha ötküzüp bérilgen Uyghurlarning arisida ölüm jazasi bérilgen yaki hazirgha qeder iz déreksiz yoqap ketkenler bar. Pakistanning Uyghur musapirlirini xitaygha ötküzüp bérishi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchrighan bolup, islam'abad xelq'ara ehdinamilarni depsende qilish bilen eyiblen'gen idi.

Hidayutulla oghuzxan bolsa pakistanning kélechikige ümidwar qarimaydighanliqini bildürdi.

Bu yil 3 - ayda xitay pakistan'gha ikki yadro ré'aktor qazini qurup bérishke maqul bolghan idi. Lékin bu amérika qatarliq bezi döletlerde endishe qozghap, yadro matériyallirining térrorchi guruhlar yaki talibanlarning qoligha chüshüp kétish éhtimaligha diqqet qilidighanliqini ilgiri sürgen. Zerdarining bu qétimqi sepiri uning pakistanda prézidéntliq textige chiqqandin buyan élip xitayni 5 - qétim ziyaret qilishidur.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.