Bashlan'ghuch mektep baliliridin bashqa oqughuchilar yenila paxta térishtin qutulmidi

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Uyghur éli xitayning paxta bazisi hemde ashliq ishlepchiqirish bazisi qilin'ghandin buyan, hosul mezgilide emgek küchi yétishmeslik bahaniside hetta bashlan'ghuch mektep, ottura mektep balilirimu étiz emgikige sélin'ghan idi. Yeni 1994 - yilidin bashlap Uyghur élida bashlan'ghuch mektepning 3 - yilliqidin tartip aliy mekteplergiche oqughuchilarni hosul mezgilide yeni yéngi oqush bashlash mewsumide uzaq bolghanda bir ayche, qisqa bolghanda ikki hepte paxta térish, qizilcha térish, qulmaq térishqa oxshash étiz emgikige sélish dawamliship kelgen idi. Shundaqla hetta bezi yéza mektepliride yéngi mektepke kirgen alte ‏- yette yashlardiki balilarningmu éghir étiz emgikige sélin'ghanliri bolghan.

Bashlan'ghuch mektep baliliri paxta térishtin azad boldi

15 - Awghust Uyghur aptonom rayonluq ma'arip nazaritining metbu'atlargha jakarlishiche, aptonom rayonluq ma'arip nazariti tirishchanliq bilen ishlep, iqtisadchanliq bilen mektep bashqurush ishxanisi birliship qarar élan qilghan bolup, qararda bu yildin bashlap her derijilik ma'arip memuriy tarmaqliri we mektepler bashlan'ghuch mektep oqughuchilirigha paxta térish wezipisi chüshürüshke bolmaydu" dep belgilen'gen.

Ottura we aliy mektep oqughuchiliri yene qachan'ghiche

Qararning arqisigha yene "bashlan'ghuch mektep balilirigha paxta térish wezipisi chüshürüshke bolmaydu, peqet ottura hemde aliy mektep hemde téxnikom oqughuchilirighila paxta térish wezipisi chüshürüshke bolidu" dep eskertilgen. Démek gerche balilarning jismaniy hemde pisxik saghlamliqigha éghir tesirlerni élip kéliwatqan paxta térish emgiki peqet bashlan'ghuch mektep balilirining zimmisidin éliwitilgen bolsimu, emma'ottura mektepler, téxnikom we aliy mektep oqughuchiliri yenila bu xil adil bolmighan emgektin hazirche azat qilinmaydighanliqidin dérek bermekte.

Uyghur rayonigha orunlashqinigha ellik yildin ashqan xitay ishlepchiqirish qurulush bingtu'enining Uyghur diyarida igiligen yer meydanining ichide mexsus paxta ishlepchiqrish üchün ishlitiwatqan yer meydani yette milyon modin ashidu. Yeni Uyghur élining paxta ishlepchiqirish meydanining yérimidin köp qismi bingtu'en meydanlirida. Hه'er yili paxta térish mezgilide, yeni awghusttin öktebirgiche chéniqish emgiki namida bingtu'en kéwezliklirige élip kélin'gen bashlan'ghuch mekteptin ta aliy mekteplerning oqughuchilirighiche bolghan paxta tergüchiler ishlemchi bolup ishlep kelmekte. Ularning bu éghir emgektin alidighan heqqi hetta xitay aqqun ishlemchiliriningkidin 15% etrapida töwen bolghan. Paxta tergüzgende éghir emgekning balilarning saghlamliqigha zor tesir yetküzgenliki we ularda éghir késel bolush, yarilinishqa oxshash hadisiler köp körülgen bolghachqa. Bu oqughuchilarda bizarliq, naraziliq peyda qilghandin bashqa ata ‏- anilar hemde bezi ma'aripchilarning qattiq tenqidige uchrap kelgen idi.

Balilar kéwezliklerde

Xitay ichidiki bezi xewer tor betliridimu mektep oqughuchilirini paxta térish emgikige sélishtek bir pewqul'adde ehwalning peqet Uyghur élidila mewjut ikenliki, buning balilarning kishilik hoquqi, qanuniy hoquqlirini dexlige uchritish hésablinidighan, mes'uliyetsizlik qilmishi ikenliki tenqidlenmekte.

2005 - Yili Uyghur éli hökümiti shu yilliq paxta mehsulatini bir milyon 800ming tonnigha yetküzüshni pilanlighandin kéyin, ma'arip nazariti buninggha masliship 400ming oqughuchini kéwez ishlepchiqirish meydanlirigha paxta térish emgikige chüshürgen idi. Igilishimizge qarighanda, adette bashlan'ghuch mektep oqughuchilirigha künige 25 kilogram, ottura mektep oqughuchilirigha 35 kilogram, aliy mektep we téxnikom oqughuchilirigha 40 kilogram paxta térish wezipisi bérilidiken. Oqughuchilarning bölün'gen wezipisini künde 10 sa'et we uningdin artuq ishlepmu toshquzushi intayin müshkül iken.

12Yashliq bir bashlan'ghuch mektep oqughuchisidin igilishimizge qarighanda, oqughuchilar mektep yaki ma'arip orunlirining orunlashturushi bilen a'ilisidin ayrilip paxta térish meydanlirigha barghandin kéyin, her bir oqughuchigha künde25 kilogramdin paxta térish wezipisi yüklinidiken. Wezipisini orunliyalmighanlar tégishlik jaza yaki tenqidke uchrighandin sirt, éship qalghan wezipisi etige qoshulup mangidiken. Oqush yéshidiki balilar üchün élip éytqanda künige 10 sa'ettin, ikki üch hepte dawam qilidighan paxta térish emgiki intayin éghir jismaniy bésim bolghandin sirt yene, bu ulargha rohiy bésim élip kelgen. Uzun mezgil aptapta, chang‏ - tozanda turushning özimu balilarni her xil késellerge giriptar qilghan.

Bu 12 yashliq qiz bu yil yéngila toluqsiz ottura mektepke köchken bolup, bashlan'ghuch mektep üchinchi yilliqidin bashlap, uda üch yil paxta térish emgikige qatnashqan iken. U meyüslük hem saddiliq bilen" emdi bashlan'ghuch balilirini paxta tergili élip chiqmaydiken, bek xosh boldum... Emma men ottura mektepke chiqip boldum ‏- de, paxta térishqa yene bérishimiz éniq, esli bashlan'ghuch mektepte oquwersem boptiken" dédi.

"Bu peqet éhtiyajgha qarap emgek küchi qisqartish"

Gerche Uyghur élidiki ma'arip nazariti bashlan'ghuch mektep oqughuchilirini paxta térishqa orunlashturushni bikar qilishigha izahat bérip "paxta térish emgikining bashlan'ghuch mektep oqughuchilirigha nisbeten éytqanda emgek sijilliqining nisbeten zorluqi, ularning jismaniy hem pisxika saghlamliqigha paydisiz ikenlikini nezerde tutup bu yildin bashlap bashlan'ghuch mektep oqughuchilirigha paxta térish emgek wezipisi chüshürüshni bikar qilduq" dégen bolsimu, emma bezi közetküchiler xitay hökümitining bashlan'ghuch mektep balilirini Uyghur élidiki paxta térish qoshunidin bikar qilishi, balilarning hoquq ‏- menpe'etini oylighanliqidin emes" dep gumanlanmaqta.

Chünki téxi yéqindila yeni -10 awghust shinxu'a agéntliqi xitay hökümitining bingtu'enlerde paxta térishni 5 yil ichide pütünley mashinilashturushni ishqa ashuridighanliqini élan qilghan. Paxta baziliri bolghan bingtü'enlerde paxta térish mashinilishishqa bashlighanliqi üchün emgek küchige bolghan éhtiyaj barghanche kémiyishige egiship, yildin ‏- yilgha paxta térish ishlemchilirining saninimu azaymaqchi iken.

Közetküchiler xitay hökümiti eger oqughuchilarning menpe'etini közde tutqan bolsa, peqet bashlan'ghuch mekteplerla emes, ottura hem aliy mektep oqughuchilirinimu bu xil hashar tüsini alghan emgektin azat qilishi kérek idi. Bu qararni peqet éhtiyajgha qarap emgek küchi qisqartish" dep chüshinishke bolidu" dégen pikirlerde bolmaqta.(Gülchéhre)