Путин - әрдоған учришиши рус мәтбуатлириниң нәзиридә

Сүрийә кризиси мәсилисидә актип рол ойнаватқан мәзкур икки дөләт алий рәһбәрлириниң истанбулда җәм болуп, икки дөләт һәмкарлиқлирини өз ичигә алған бир қатар хәлқаралиқ мәсилиләрдә пикир алмаштурушиға диққәт қилған ғәрб анализчилирини әң җәлп қилған нуқта йәнила икки дөләтниң сурийә кризисини һәл қилишта қандақ илгириләшләргә еришәлиши болди.

Русийә мәтбуатлири путиниң истанбул зиярити һәққидә түрлүк қарашларни оттуриға чиқарған болуп, өз мухбиримиз үмидвар рус мәтбуат инкаслирини тонуштуриду.

Әрдоған: мениң достум путин

3 - Декабир күни истанбулдики османли империйисиниң хан сарийи долма бағчисидики мәхсус ишханисида владимир путинни қобул қилған түркийә баш министири рәҗәп тайип әрдоған путинни “мениң достум” дәп атиди. Һәқиқәтән, әрдоған билән путин достму? анализчилар уларниң достлуқидин түркийә - русийә һәмкарлиқиниң тез сүрәттә раваҗлиниватқанлиқини көрүвелиш мумкинликини муәййәнләштүрди.

Әрдоған түркийә мәтбуатлириниң әң қизиқ нуқтисиға айланған путинниң бу қетимқи зияритигә наһайити юқири баһа бәрди шуниңдәк икки дөләтниң сода - иқтисад, ядро електр истансиси вә енергийә, мәдәнийәт һәм саяһәтчилик қатарлиқ һәр саһәләрдики қолға кәлтүргән нәтиҗилирини муәййәнләштүрди. Әлвәттә, владимир путиннму охшашла икки дөләт сода - иқтисадий һәмкарлиқлирини өз ичигә алған икки тәрәп мунасивитигә юқири баһа берип, дадиллиқ билән тайип әрдоғанниң икки дөләт сода миқдарини 100 милярд долларға йәткүзүш ғайисиниң әмәлгә ашидиғанлиқини муәййәнләштүрди.

Түркийә - русийә алий рәһбәрлириниң бу қетимқи учришиши һәм түркийә - русийә мунасивәтлиригә нисбәтән русийә мәтбуатлирида түрлүк инкаслар оттуриға чиқти. Мәйли, русийилик вә яки ғәрблик көзәткүчиләр болсун, уларниң һәммисини әң җәлп қилған нуқта йәнила сүрийә мәсилиси болуп, чүнки, узундин буян түркийә сүрийә мәсилисини һәл қилишта америка башлиқ ғәрб тәрипидә турмақта, русийә болса хитай билән бирлишип, асадни қоллап, б д т ниң қарарлириға қарши чиқип кәлмәктә иди. Шундақ болуши түпәйлидин хәлқара җәмийәтниң путин - әрдоған учришишиға алаһидә диққәт қилиши тәбиий иди.

Путин сүрийә мәсилисидә түркийини хатирҗәм қилди

Русийә мәтбуатлиридин москвада чиқидиған “содигәрләр” гезити бу һәқтә тохтилип, “путин түркийиликләрни сүрийиниң түркийигә һуҗум қилмайдиғанлиқиға ишәндүрди” дәп хуласә чиқарди. Мақалидә көрситилишичә, түркийә тәрәп 12 - айниң оттурилирида америкиниң “вәтәнпәрвәр” намлиқ зенит - ракеталирини сүрийә чегрисиға орунлаштуридиғанлиқини елан қилғандин кейин, бу мәсилә москваниң қаттиқ диққитини қозғиған һәм бу һәқтә русийә ташқи ишлар министирлиқи қаттиқ инкас қайтурған иди. Мана шу сәвәбтин түркийә тәрәп русийиниң мәйданиға җиддий қариған иди. Әмма, путин сүрийиниң түркийигә һуҗум қилишта ишләткидәк ядро қорали йоқлуқини әскәртип, түркийини хатирҗәм қилған.

“русийә гезити” ниң мақалисидә оттуриға қоюлушичә, әрдоған билән путинниң учришиши җәрянида “вәтәнпәрвәр” намлиқ ракетаниң орунлаштурулуши һәққидә тохталған путин мәзкур ракетаниң дунядики әң яхши ракета әмәсликини, униң вақти өткәнликини ейтип, “чегрида оқ етишниң немә керики?” дәп тәкитләп, түркийә тәрәпни өзини тутувелишқа дәвәт қилған шуниңдәк ракета орунлаштурушниң мәсилини начарлаштуруветидиғанлиқини әскәрткән.

Мақалидә баян қилишичә, путин түркийә тәрәпни ишәнчилик һалда русийә билән иқтисади вә башқа һәмкарлиқларни елип беришқа дәвәт қилип, “һазирқи сода - иқтисадий мунасивәтлиримиз бизниң адәттики шерикимизниң йениға әмәс, бәлки дост мәмликәткә кәлдуқ дәп һесаблашқа асас яритиду” дәп тәкитләп, өзиниң түркийә билән болған мунасивәтни адәттики дәриҗидә әмәс, бәлки юқири сәвийидә, йәни достлуқ сәвийисидә чүшинидиғанлиқидин бишарәт бәргән.

Путин билән әрдоған сүрийә мәсилисини һәл қилишта биргә ишләйду

Русйидики оқурмәнлири әң көп гезитләрдин бири “москва комсомоли” гезити болса путиниң түркийә зияритиниң униң икки айдин буянқи әң қийин вә узақ ойлашқан бир чәтәл сәпири болғанлиқини, бу җәрянда путинниң кесәллик сәвәблириниңму мәйданға чиққанлиқини баян қилиду.

Русийә мәтбуатлириниң йезишичә, немә сәвәбтиндур, владимир путин өзиниң бу қетимқи сәпирини қарар қилишта көп ойлашқан, кесәллик сәвәбидин сәпәрниң вақтидиму өзгириш болған һәм пәқәт истанбулда бир күнла зиярәттә болушни бекиткән. Һәтта мәтбуатлар әрдоған путинни йөләп орундуққа тәклип қилғанлиқиниму нәзәрдин сақит қилмай, һәр иккила рәһбәрниң кесәллик азаби тартиватқанлиқини әскәрткән.

Русийә мәтбуатлири путинниң мәзкур зиярити җәрянида түркийә билән русийә арисида 11 хил келишим түзүлгәнликини, омумий җәһәттин алғанда буниң һәр иккила тәрәп үчүн әһмийәтлик зиярәт болғанлиқини җәзимләштүргән.

Бирақ, ғәрб мәтбуатлириниң инкаслири башқичирәк болуп, бәзи ғәрб көзәткүчилири путин билән әрдоған сурийә кризисини һәл қилиш үчүн ортақ йол издәшкә тиришқан болсиму, бирақ бу қетим бу мәсилидә икки тәрәп келишәлмиди, дегән йәкүнни чиқарған.

Русийиниң интерфакис агентлиқи путин - әрдоған учришиши һәққидә мәхсус анализ елан қилған болуп, мәзкур анализда оттуриға қоюлушичә, путин русийиниң сүрийә һәққидики позитсийиси һәққидә тохтилип,“русийә бу мәмликәттә мәвҗут болуватқан түзүмниң қоғдиғучиси әмәс, русийә сүрийә рәһбәрликиниң адвокати әмәс” дәп кәскин көрсәткән. У, русийә билән түркийиниң бу мәсилини һәл қилиш үчүн бирликтә ишләйдиғанлиқини тәкитлигән.

Русчә “чәтәл мәтбуатлири” торида елан қилинған бу һәқтики мақалидә “һазир русийә билән түркийә бирлишип сүрийә мәсилисини һәл қилишниң йеңи идийиси вә йолини издәватиду” дегән көз қараш илгири сүрүлгән.

Әнқәрә - москваниң ғайиси 100 милярд долларлиқ содиму яки һәқиқий достлуқму?

Ундақта түркийә - русийә һәмкарлиқиниң келәчики қандақ болуши мумкин? икки дөләт мунасивәтлириниң истиқбали барму? бу мәсилигә диққәт қилған рус анализчиси олег чувакин “һәрбий көзитиш” торида мақалә елан қилип, “русийә билән түркийиниң һәмкарлиқлири кеңийиду вә мустәһкәмлиниду. Алақиләрниң күчийишиниң сәвәблириниң бири, бу икки мәмликәтниң уз - ара иқтисадий һәмкарлиқиниң өсүшидур” дәйду. У, йәнә башқа амилларниму көрситиду.

Униң көрситишичә, икки тәрәп өз - ара сода соммисини ғайәт зор 100 милярд долларға йәткүзүшни охшашла нишан қилған. Бу сан һазир 35 милярд долларға йәткән болуп, икки дөләтниң енергийә һәмкарлиқиму тез ашмақта.

3 - Декабир күни русийә енергийә министири александир новак русийиниң түркийини бу йил қишта тәбиий газ билән тәминләшни ашуридиғанлиқини һәмдә германийидин қалса иккинчи чоң газ билән тәминлинидиған херидарға айландуридиғанлиқини елан қилған.

Бу қетим русийә тәрәп йәнә, түркийиниң қазақистан, русийә вә беларусийиниң бирлишиши асасида қурулған таможна иттипақиға киришини қарши алидиғанлиқини билдүргән. Русийә президентиниң баянатчиси дмитрий песков түркийни қарши алидиғанлиқини әскәрткән.

Рус анализчиси: икки дөләт һәмкарлиқлири кеңийиду вә тез тәрәққи қилиду

Русийә анализчиси олег чувакин өз анализиниң ахирида икки дөләт һәмкарлиқлириниң келәчикиниң парлақ икәнликини һәм бу мунасивәтниң һазир тез тәрәққи қиливатқанлиқини көрситип, “сүрийә мәсилиси һәққидә сиясий пикир ихтилапи барлиқиға қаримай, йеқинқи йиллар ичидә русийә билән түркийә арисидики иқтисадий һәмкарлиқларниң һәр хил иқтисадий саһәләрдә наһайити тез сүрәт билән тәрәққи қилиши шүбһисиз” дәп йәкүн чиқириду.

Анализчилар йәнә, түркийиниң оттура шәрқтә, җүмлидин хәлқара сәһнидә инавитиниң ешиватқанлиқи, русийиниң оттура шәрқ, явропа, оттура асия вә кавказийә сиясәтлирини тәңшишидә әнқәрә билән болған йеқин достлуқтин пайдилиниш истратегийисини бәлгилишигә түрткә болғанлиқини тәһлил қилишмақта.