Amérikida qanunsiz köchmenler mesilisi jiddiy mesilige aylandi
Muxbirimiz eqide
2010.10.26
2010.10.26

AFP Photo
Amérikidiki qanun saheliri bolsa, chégra nazaritini kücheytish bilen birge milyonlighan köchmen'ge mu'eyyen shert asasida puqraliq salahiyiti bérish teshebbusini otturigha qoyghan. Démek iqtisad we jem'iyet bixeterlikige körünerlik tesirini körsitiwatqan mezkür mesilini hel qilish qiyinchiliqqa duch kéliwatqan bu peytlerde, otken yili amérika yene urush, siyaset we teqibke élin'ghanliqi seweblik wetinini tashlap chiqip kétishke toghra kelgen 19 ming iraqliqni öz panahigha élishqa mejbur bolghan.
Ular asasen, amérika armiyisi bilen hemkarliq ornatqan, terjimanliq, muxbirliq we elchixana xadimliri bolup wezipe ötigenler. Bu kishilerni orunlashturush mesilisi asan'gha toxtimighandin sirt, eslide mewjut köchmenler xizmitining téximu qiyinliship kétishige yol achqan. Chünki 19 ming kishining köpinchisi döletning iqtisadi yardimigha muhtaj kishiler bolghanliqi üchün, ularning til, medeniyet hemde öz sahesi boyiche ish tépishqa da'ir bir qatar xizmetlerni ishleshke toghra kelgen.
Bulardin bashqa, her yili amérikigha minglighan, onminglighan sayahetchi, ishchi, oqughuchi we tughqan yoqlash üchün kelgenler, amérikida qanunluq turush resmiyiti béjirish üchün, qanunsiz yollarni tallap, netijide jinayetchige aylinip qalmaqta.
Saxta nikah usuli bilen, amérikining menggü turushluq hoquq karti yeni "yéshil kart" qa ige bolush üchün, türmige tashlan'ghanlarmu az emes bolup, 2006 - yili texminen 800 kishi shu xil jinayet bilen türmige qamalghan. Oxayu shitatidiki adwokat DenBraun bu yil éstoniye, bélarusiye we özbékistanliq 11 kishi üstidin höküm élan qilinip, bezilirining chégridin qoghlap chiqirilghanliqini, bezilirining qamaq mudditi toshqandin kéyin wetinige qayturulidighanliqini bildürdi.
Adwokat den bra'unning éytishiche, saxta nikah - jinayet hésablinidiken, emma kishiler, bu amérikida qélishning eng asan we téz yolliridin biri dep hésablap, qisqa muddetlik wizisi ayaghlashqandin kéyin, tonush - bilish, dostliri arqiliq amérika puqrasi tépip, az dégende 15 ming dollar tülesh arqiliq turmush qurup, ikki yildin kéyin "yéshil kart "ni qoligha élip andin ajrishish resmiyitini béjiridiken.
Bu xil saxtiliqlarning otturigha chiqishi netijiside, amérikining köchmenler qanuni yildin - yilgha chingiyip, nöwette amérikida yashash, ishlesh ruxsiti élish tesliship, öz döletliridiki iqtisadi, ijtima'iy shara'itlarning nacharliqi tüpeyli amérikigha kélip hayatini qutuldurushni oylighan köchmenler, oxshashla amérika jem'iyitide éghir yükke aylan'ghan.
Yéqinda amérika, méksika bilen chégridash arizona shitatida qobul qilin'ghan qanun, türlük munazirilerge yol achqan bolup, mezkür qanun'gha asasen köchmenler da'im öz salahiyitini ispatlaydighan kénishkilirini birge élip yürüshi békitilgen. Biraq prézidént obama bu qanunning yaxshi oylishilmighan qanun ikenlikini, bolupmu amérikining bashqa döletlerdin perqlinidighan erkinlik simasigha toghra kelmeydighanliqini bildürüp" :bu dölette, kishilerni körünüshige, kiyinishige qarap ayrimaymiz" dégen.
Yene bir qisim hökümet xadimliri arizonadek chégra shitatlirida bu xil qanunlarni yolgha qoymay bashqa chare yoq ikenlikini, chünki méksika chégrisidin amérikigha qanunsiz yollar bilen kiridighan köchmenlerning uzun yillardin buyan toxtimaywatqanliqini bildürmekte.
Buning aqiwitide, amérikida ishsizliq, qara jem'iyet pa'aliyetliri we adem etkeschilikige oxshash türlük jinayetler köpeymekte dégen qarashlar bilen arizona shitatida yolgha qoyulghan yéngi qanunni qollaydighan, hetta bashqa shitatlardimu bu qanunni ijra qilish kéreklikini teshebbus qilidighanlarmu az emes iken.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.