Хитайда қаттиқ бастуруш сиясити һәргиз өзгәрмәйду
2012.11.21

Хитай компартийисиниң 18-қурултийида рәһбәрлик өзгириши болғандин кейин, 2013-йили 3-айда дөләт һакимийитини өткүзүвалидиған хитай компартийисиниң йеңи секретари ши җиңпиң хитайдики әң алий һоқуқ оргини болған сиясий бюрода бәзи тәңшәшләрни елип барди. Бирақ, ғәрб анализчилири хитайдики бу йеңи өзгиришниң демократийә яки юмшақ сиясәт билән алақиси йоқлуқини, хитайдин күтүлгән демократийә үмидиниң суға чилашқанлиқини илгири сүрмәктә.
Германийә долқунлири радиосиниң 20-ноябирдики “сиясий қанун комитетиниң дәриҗиси төвәнлиди, мәркизи тәшкилат бөлүминиң башлиқи мулайимлашти” намлиқ хәвиридә баян қилинишичә, хитайдики сақчи, әдлийә, тәптиш органлирини идарә қилидиған сиясий қанун комитетиниң мәсули җов юңкаң һоқуқидин қалдурулуп, униң орниға хитай җамаәт хәвпсизлик министири миң җйәнҗу мәсул болған. Хитай мәркизи тәшкилат бөлүминиң рәһбириму алмаштурулуп, униң мәсуллуқиға шәнши өлкилик парткомниң секретари җав леҗи тәйинләнгән.
Җов юңкаң хитайдики хәлқ наразилиқи вә қаршилиқини бастурушта шәпқәтсизлик қилиш билән даң чиқарған шәхс. Униң орнини игилигән миң җйәнҗу болса, бастурушларни биваситә иҗра қилған техиму рәһимсиз адәм. Франсийә авази радиосиниң 20-ноябирдики “миң җйәнҗу сиясий қанун комитетини қолиға алди, у қаттиқ бастуруп муқимлиқни қоғдашта кәң қорсақлиқ қилмайду” намлиқ хәвиридә йезилишичә, миң җйәнҗу 2009-йили 7-айниң 5-күни уйғур диярида йүз бәргән 5-июл үрүмчи вәқәсидин кейин дәрһал үрүмчигә йетип келип, намайишчи уйғурларни қанлиқ бастуруп хизмәт көрсәткән хитай әскәр, сақчилиридин, қораллиқ қисим вә биңтуәндин һал сориған вә уларға йолйоруқ бәргән.
Хоңкоңлуқ обзорчи лин хелиниң билдүрүшичә, хитай дөләт аппаратида вә қанун саһәсидә рәһбәр алмишишниң хитайдики мустәбит сиясәтниң юмшиши билән һеч алақиси йоқ. Кона-йеңи хитай рәһбәрлириниң һеч биридә сиясий ислаһат идийиси яки җүрити мәвҗут әмәс. Хәлқниң наразилиқи бундин кейинму охшашла рәһимсизләрчә бастурулиду. Хәлқни зорлуқ күчлиригә тайинип қаттиқ бастуруш арқилиқ муқимлиққа капаләтлик қилишта барлиқ хитай әмәлдарлири пикир бирликигә игә. Хитайда сиясәтниң юмшишидин үмид күткили болмайду.
Д у қ муавин рәиси үмид агаһи әпәндиниң билдүрүшичә, хитай сиясий қанун комитетиға мәсул болған миң җйәнҗу 5-июл вәқәсини қанлиқ бастурушқа биваситә қоманданлиқ қилған шәхсләрниң бири. Хитайни мәйли ху җинтав яки ши җинпиң башқурсун, қанун саһәсини мәйли миң җйәнҗу яки җов юңкаң сорусун, буниң уйғур миллий мәнпәити билән қилчә мунасивити йоқ. Уйғурлар өзлириниң игилик һоқуқини қолға кәлтүрмигүчә, үстидики зулум тағлири йиқилмайду.
Мунасивәтлик хәвәрләрдә көрситилишичә, сиясий анализчилар хитай йеңи рәһбәрлик қатлиминиң сиясий ислаһат елип бериш, демократийигә өтүшигә тосалғу болидиған төвәндики бирқанчә зор амилни тилға алмақта.
Хитай рәһбәрлик қатлимидики әмәлдарларниң уруқ-җәмәтиниң һәммисила зор миқдардики пайчеки игилири вә һөкүмәт игидарчилиқидики чоң завутларниң хоҗайинлири, сода саһәсиниң һөкүмранлири болупла қалмай, хитай иқтисадиниң җан томурини тутуп туруватқан кишиләр. Уларниң мәнпәитигә чиқилғили болмайду. Сиясий ислаһатқа уларниң һәммиси чиш-тирниқиғичә қарши.
Сиясий ислаһат нөвәттики һакимийәтниң актип һимайичилири болған хитайдики йүзмиңлиған милйонерларниң чәтәлгә қечиш долқунини йәниму бир балдақ юқири дәриҗигә көтүрүветиду. Бу һал хитай иқтисади үчүн зор зәрбә болупла қалмай, дөләтниң кәлгүси үчүнму бир вәһимә пәйда қилиду.
Сиясий ислаһат елип берилип демократик бир түзүм орнитилса, һәқсизлиққа учриған милйонлиған кишиләрниң дәвасини һәл қилишқа, 4-июл тйәнәнмен вәқәсигә охшаш демократик һәрикәтләрдә зиянкәшликкә учриғанларға төләм төләшкә, барлиқ кишилик һоқуқ паалийәтчилирини ақлашқа мәҗбур болиду. Буниң нәтиҗиси компартийини һалак қилиш биләнла чәкләнмәстин, компартийә рәһбәрлирини қанунниң җазасиға тартидиған дәриҗигә елип келиду.
Хитайдики сиясий ислаһат хитайниң юқири-төвән һоқуқ саһәсигә ямриған мав зедуңпәрәс, диң шавпиңпәрәс, җаң земинпәрәс, ху җинтавпәрәс һоқуқдарларниң һакимийәт саһәсидин үзүл-кесил сүпүрүп ташлинишиға сәвәбчи болиду. Буниң үчүнму хитайдики әмәлдарларниң һәммисила сиясий ислаһатқа түптин қарши.