Qazaqistan - xitay munasiwetlirige chong ehmiyet bérilmekte
Muxbirimiz oyghan
2010.10.14
2010.10.14

AFP Photo
Uning éytishiche, qazaqistanning soda shérikliri tizimida xitay, yawropa hemkarliqi döletliri we rusiyidin kéyinki üchinchi orunni igileydu hem bu jeryanda qazaqistanning tashqi soda miqdaridiki xitayning ülüshi 10 pirsenttin ashidu.
Qazaqistan wekili ikki memliket otturisidiki tawar oborotining 1999 - yildin 2009 - yilghiche bolghan on yil ichide 12 hesse ösüp, 14 milyard dollardin éship ketkenlikini, emma dunyawiy maliye krizis zerdawidin bu körsetküchler töwenligen bolsimu, hazir ikki dölet soda alaqilirida yenila ilgirilesh yüz bériwatqanliqini tekitligen hemde xitay tamozhnisining melumatliri boyiche mushu yilning yanwar, iyul aylirida ikki tereplimilik tawar oborotining 59,7 pirsentke ösüp, 11,056 milyard dollarni, uning ichide qazaqistan ékisportining 6,528 milyard dollarni, importning 4,798 milyard dollarni teshkil qilghanliqini körsetken.
Meslihetchi shundaqla bu jeryanda ikki dölet tamozhnisining statistika melumatlirida chong perqning barliqini otturigha qoyghan. Mesilen, qazaqistan tamozhnisi melumatliri boyiche, bu yilning birinchi yérimidiki ikki tereplimilik tawar oboroti ötkenki yilning shu mezgili bilen sélishturghanda 6,196 milyard dollarni teshkil qilghan bolsa, xitay terep bu körsetküchni 9,412 milyard dollar etrapida bergen. Shu munasiwet bilen ikki döletning merkiziy tamozhna xizmetliri we chégridash rayonlardiki tamozhna organliri otturisida tawar nerxliri boyiche öz ara axbarat almashturush ishliri hem shundaqla birleshken tamozhna kontroli we éléktronluq tamozhna qurush chariliri élip bérilmaqta iken.
Söhbet jeryanida ular chégridash qazaqistan wilayetlirining Uyghur éli bilen bolghan soda munasiwetliri heqqide mexsus toxtalghan. Meslihetchi n. Aqqoshqarof qazaqistanning Uyghur élining eng chong soda shériki ikenlikini körsitip kélip mundaq dégen: "bizning döletlirimizning tashqi sodisidiki shinjangning ülüshi 50 pirsenttin ashidu. 2009 - Yili qazaqistan jumhuriyiti we shinjang Uyghur aptonom rayonining tawar oboroti 2008 - yilgha qarighanda 24 pirsentke qisqardi we 6,897 milyard dollarni teshkil qildi. 2010 - Yilning birinchi yérimida jumhuriyitimizning aptonom rayoni bilen bolghan tashqi sodisida 45,4 pirsent ösüsh yüz berdi hem 3,36 milyard dollargha yetti."
U xitayning 1999 - yili jakarlan'ghan gherbni keng kölemde échish istratégiyisining diqqet merkizide ikenlikini éytip kélip, xitay merkiziy hökümitining shinjangning iqtisadiy tereqqiyatini righbetlendürüsh mesililiri boyiche mushu yilning may éyidiki mexsus mejlisini tekitligen. Uning éytishiche, xitay dölet kéngishi aldinqi besh yil mabeynide gherbiy ölkiler, shu jümlidin shinjanggha 100 milyard yüen meblegh sélishni pilanlimaqta iken. U shundaqla mezkur mejlisning qeshqer we qorghasta ikki mexsus iqtisadiy rayon qurush qararini qobul qilghanliqinimu ilgiri sürgen.
Xewerlerdin igilishimizche, ötken ayning otturilirida qazaqistan jumhuriyiti bash ministiri kerim mesimof almata wilayiti panfilop nahiyisining qorghas yézisida séliniwatqan xelq'ara chégra hemkarliqi merkizini ziyaret qilghan idi.
Melumatlargha qarighanda, xitaydin musteqil döletler hemkarliqi, birinchi nowette tamozhna ittipaqi memliketlirige chiqiwatqan xelq istimal tawarlirining bésimi mushu qorghas tamozhna ponkitigha toghra kélidiken. Shuning üchün bu yerge alahide ehmiyet bérish közde tutulmaqta. Mezkur merkezni ishqa qoshush 2012 - yilgha, emdi uning qurulushini üzül - késil ayaqlashturush 2018 - yiligha pilanlan'ghan. Ziyaret mabeynida m. Mesimof qorghas merkizi shundaqla 2012 - yili ishqa qoshush meqset qiliniwatqan jétigén - qorghas tömür yol tarmiqining qurulush ehwali bilen tonushqan idi.
N. Aqqoshqarof qazaqistanning xitaygha asasiy jehettin xam eshiya, shu jümlidin ishlenmigen néfit, yéqilghu may, mazut oxshash minéral mehsulatlirining, métal we bashqilarning chiqiwatqanliqini, emdi xitaydin rex we toqumchiliq tawarlirining, mashina, jabduq we eswaplarning, métal, ximiye sana'iti, minéral, kéramika we eynek mehsulatlirining, jahaz hem sport tawarlirining kiriwatqanliqini tekitlidi. U shundaqla ikki dölet otturisida kélishilgen shertnamiler boyiche, xitayning qazaqistan iqtisadigha salghan meblegh miqdarining hazir 13 milyard dollardin ashqanliqini, moynaq hidro'éléktir istansiyisi, mangghishlaq, jambul, sherqiy qazaqistan sémént zawotliri, aqtöpe éléktir métallurgiye zawuti, qorghas xelq'ara chégra hemkarliq merkizi qatarliq yigirme layiheni emelge ashurush pilanliniwatqanliqini otturigha qoyghan.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.