Коллектип бихәтәрлик келишимигә әза дөләтләр қирғизистанға қошун киргүзәмду?

Шаңхәй 6 гуруһиниң президентлири хитайға қилған зийаритиниң биридә.

Һәқиқәтән бу хил еһтималлиқ барму ? уйғур сиясий тәтқиқатчилири вә қирғиз өктичилири бу мәсилигә қандақ қарайду?

Хәлқара мәтбуатларда, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати вә коллектип бихәтәрлик келишимигә әза дөләтләрниң, қирғизистан һәққидә охшаш болмиған пикирләргә игә икәнлики, әмма қирғизистанниң вәзийитиниң пүтүнләй вәйран болуп кетишиниң алдини елиш үчүн қирғизистан вәзийити һәққидә қошна дөләтләрниң бирликтә қарар чиқириши керәклики илгири сүрүлмәктә.

Бу һәқтә түркийидики явро - асия истратегийә тәтқиқат мәркизиму мақалә елан қилған болуп, мақалә аптори синан оган әпәнди шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләрдин, хитай, русийә, қазақистан, таҗикистан вә өзбекистанларниң қирғизистан вәзийитигә қарита охшимайдиған қарашларға игә икәнлики, буларниң арисида өзбекистан билән хитайниң бу вәқәни қирғизистанниң ички иши дәп қарайдиғанлиқини оттуриға қойған.

Омумән қилип ейтқанда, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләр бу һәқтә охшимиған қарашларға игә болсиму, әмма қирғизистанниң пүтүнләй қалаймиқанлишип кетишиниң алдини елиш үчүн бирликтә қарар мақуллаш мумкинчиликиниң юқири икәнлики, сиясий көзәткүчиләр тәрипидин қияс қилинмақта.

Русийә мәтбуатлиридиму, йеқинда шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләр вәкиллири билән коллектип бихәтәрлик келишимигә әза дөләтләр баш катиплириниң ташкәнттә йиғилип, қирғизистан вәзийитини музакирә қилғанлиқи һәмдә коллектип бихәтәрлик келишими тәшкилати рамкиси астида қирғизистанға қошун киргүзүш мәсилисиниң муһакимә қилиниш мумкинчилики барлиқи оттуриға қоюлған.

Мәзкур тәшкилатниң қирғизистанға қошун киргүзүш мәсилисидә түркийидики истратегийилик чүшәнчә тәтқиқат мәркизиниң тәтқиқатчиси дотсент доктор әркин әкрәм әпәнди өз көз қаришини оттуриға қоюп, қирғизистанға қошна дөләтләрниң өз бихәтәрликини нәзәрдә тутқан асаста, қирғизистанға қошун киргүзүшни өз ичигә алған барлиқ қарарларни мақуллаш еһтималлиқиниң юқири икәнликини билдүрди.

Йәнә бир қисим сиясий мулаһизичиләр, қирғизистанға һәрбий қошун киргүзүш қарари, коллектип бихәтәрлик келишимигә әза бир қисим дөләтләрниң рәт қилишиға учриғанлиқини, әгәр қирғизистанға қошун киргүзүлсә, вәзийәтниң техиму еғирлишип кетишигә йол ечиш билән биргә, шимал билән җәнуб оттурисидики зиддийәтләрниң йәниму кәскинлишип кетишигә сәвәб болидиғанлиқини көрсәткән.

Илгири қирғизистанда йүргүзүливатқан сиясәткә наразилиқ билдүрүп, австрийигә берип яшашқа мәҗбур болған мәшһур қирғиз өктичиси рамизан дирилдайеф әпәнди, қирғизистан вақитлиқ һөкүмити тәрипидин йеңи һөкүмәттә вәзипә елиш тәклипи билән қирғизистанға қайтип кәлгән болуп, рамизан дирилдайеф әпәнди, бу һәқтә радиомизниң зияритини қобул қилип, вақитлиқ һөкүмәтниң колликтип бихәтәрлик келишими тәшкилатиниң қирғизистанға қошун киргүзүш еһтималлиқи мәсилиси тоғрисида хәвириниң йоқ икәнликини, шуниңдәк буниңға еһтияҗлиқ әмәсликини, болупму қирғизистанниң шимали билән җәнубида тоқунуш келип чиқса, өзлириниң буни бесиқтурушқа тамамән күчи йетидиғанлиқини билдүрди.

Рамизан дирилдайеф әпәнди сөзидә йәнә: "бир өктичи болуш сүпитим билән, вақитлиқ қирғизистан һөкүмитиниң, шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатидин чекинип чиқишини ойлаймән, бу мениңчә әң тоғра иш, әмма вақитлиқ һөкүмәтниң бундақ қилишқа күчи йәтмәйду " дәйду.

Рамизан дирилдайев әпәнди бурундин тартип изчил түрдә қирғизистан һөкүмитиниң шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатидин чиқип кетиши лазимлиқини тәкитләп кәлгән һәмдә бу һәқтә мәхсус мақалиму елан қилған иди.

Мәтбуатларда йәнә, қирғизистан вақитлиқ һөкүмитиниң америкиниң бишкәк манастики афғанистанға һәрбий әслиһәләрни йәткүзүш мәркизиниң давамлиқ турушиға рухсәт қилғанлиқи шуниңдәк бақийефниң қирғизистандин кетишидә америка билән русийиниң васитилиқ рол ойниғанлиқи оттуриға қоюлмақта.

Америкидики җон һопкинс университетиниң оқутқучиси доктор әлишир хамидов әпәнди радиомиз зияритини қобул қилип, қирғизистанда ички уруш болуш мумкин әмәслики, чүнки җәнуб тәрәпләрдики хәлқләрниң қурманбек бақийефни қоллимайдиғанлиқи, қирғизистан хәлқиниң уруш арқилиқ вәзийәтни яхшилаш мумкин әмәсликини чүшинидиғанлиқи, америка билән русийә қирғизистан вәзийитигә йеқиндин көңүл бөлүватқан әһвал астида бу җайға һәрбий җәһәттин арилишиш һаҗити йоқлуқини илгири сүргән иди.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.