Хәлқара кризис гурупписи қирғизистанниң хошнилирини қирғизистан вәзийитидин дәрс елишқа чақирди

Хәлқара кризис гурупписи илмий тәтқиқат вә тәкшүрүш нәтиҗилири арқилиқ дуняда зор қанлиқ тоқунушларниң йүз беришиниң алдини елиш үчүн хизмәт қилидиған хәлқаралиқ тәрәпсиз тәшкилаттур. Мәзкур тәшкилатниң нөвәттә 17 дөләттә ишханиси бар болуп, бу тәшкилатниң мутәхәссислири йиллардин бери б д т бихәтәрлик кеңиши вә һәр қайси дөләт башлиқлириға дуняда йүз бәргүси чоң вәқәләр һәққидә алдин мәлумат вә тәклип-пикирләрни бәрмәктә.
Мухбиримиз шоһрәт һошур
2010.05.20
Qirghizistan-oktichiliri-Bishkekte-namayish-inqilap-7-Aprel-305.jpg 2010 - Йили 7 - апрел күни, қирғизистанда өктичиләрниң намайишлири тоқунушқа айлинип, еғир қалаймиқанчилиқ йүз бәргән болуп, сүрәттә, намайишчилар қошуни һөкүмәт бинасиға қарап йүрүш қиливатқан көрүнүш.
AFP Photo

Бу тәшкилат түнүгүн америка дөләт мәҗлисидә оттура асияниң нөвәттики вә кәлгүси вәзийити һәққидә мәхсус йиғин өткүзүп, қошна дөләтләрни қирғизистан вәзийитидин дәрс елишқа чақирған.

Хәлқаралиқ кризис гурупписи, түнүгүн америка парламентида йиғин өткүзүп қирғизистанға қошна дөләтләрни қирғизистан вәзийитидин дәрс елишқа чақирди. Мәзкур гуруппидики мутәхәссисләрниң қаришичә, қирғизистанда қанлиқ тоқунушниң келип чиқиши вә һөкүмәтниң ағдурулушини кәлтүрүп чиқарған сәвәбләр қирғизистанға хошна дөләтләрниң һәммисидә мәвҗут. Әгәр бу дөләтләр, қирғизистандин дәрс алмиса, қирғизистандикигә охшаш вә һәтта униң еғир вәқәләрниң йүз бериши пәқәтла вақит мәсилиси.

Мутәхәссисләр қирғизистандики бақийеф һөкүмитиниң йиқилиш сәвәблири һәққидики доклатида ; бақийеф һөкүмитиниң қирғизистанда һакимийәтни аилә әзалири вә уруқ-туғқанлири арисида бөлүшивалғанлиқини, болупму бақийефниң оғли максим вә маратниң қирғизистандики мәнпәәтдар һоқуқларни чаңгилиға еливелип қисқа вақит ичидә бейиш вә қудрәт тепиш койиға чүшкәнликини әмәлий пакитлар билән оттуриға қойди.

Мутәхәссисләр йәнә бақийеф һөкүмитидики әмәлдарларниң зәһәрлик чекимлик әткәсчилири билән шериклишип хитай, русийә явропа дөләтлиригә зәһәрлик чекимликниң еқип киришигә көз юмғанлиқини, бақийеф пәрзәнтлириниң қирғизистанниң електир енергийисини шәхсий мүлки орнида базарға селип, қирғизистан хәлқини соткилап електирсиз қойғанлиқини, йәнә бақийеф һөкүмитиниң октичиликкә йол қоймиғанлиқини, тәрәпсиз ахбаратни чәклигәнликини, сиясий мәсилиләрни музакирә қилишқа йол қоймиғанлиқини; буниң билән қирғизистан хәлқи өз нәпритини ипадиләйдиған һечқандақ йол тапалмиғандин кейин, зораванлиқ йолиға мәҗбур болғанлиқини оттуриға қойди.

Мутәхәссисләр доклатида сабиқ қирғизистан һөкүмитидики мәзкур мәсилиләрниң өзбекистан вә қазақистан қатарлиқ қошна дөләтләрниң һәммисидә мәвҗут икәнликини баян қилип, қошна дөләт рәһбәрлирини нәпсанийәтчиликтин ваз кечишкә вә демократийилишишкә қарап тездин йүзлинишкә чақирди.

Мутәхәссисләрниң қаришичә, америка вә явропаниң оттура асиядики мәнпәәти сода вә бихәтәрликидин ибарәт икки түрлүктур. Бу мәнпәәт пәқәт районниң вәзийитиниң муқимлиқи билән капаләткә игидур. Мутәхәссисләр ғәрб дөләтлири оттура асия җәмийитидики көрүнүштики муқимлиққа ишинип қалмаслиқи, җәмийәттики йошурун муқимсизлиқ амиллирини һәр вақит көздә тутуши, хәлқ һимайисигә еришмигән һөкүмәтләрни қоллимаслиқи керәкликини тәкитлиди вә уларни демократийилишишкә йетәкләшкә чақирди.
 
Түнүгүнки йиғинниң муһим музакирә темилиридин бири, оттура асияда исламий радикализмниң тәсири болуп, мутәхәссисләр нөвәттә, оттура асияда исламий радикализмниң тәһдит дәриҗисигә кәлмигәнликини, әмма исламий радикализмниң зулум вә адаләтсизлик бар йәрдә асан раваҗлинидиғанлиқини, әгәр оттура асия дөләтлири адаләтсизликкә хатимә бәрмисә, радикал исламниң пат йеқинда баш көтүрүш еһтималлиқини оттуриға қойди.

Мутәхәссисләр йәнә доклатида, оттура асия дөләтлириниң қораллиқ қаршилиқни тәшәббус қилмайдиған диний гуруппиларға әркинлик беришини вә улар билән сөһбәт өткүзүшини тәшәббус қилди. Болупму қирғизистан вақитлиқ һөкүмитиниң, қирғизистанда йиллардин бери чәткә қеқилған диний затлар билән һәмкарлишишини нөвәттики вәзийәтни оңшашта муһим әһмийәткә игә дәп көрсәтти.

Хитай йиллардин бери шәрқи түркистан ислам һәрикити қатарлиқ уйғур тәшкилатлирини оттура асияниң муқимлиқиға тәһдит дәп тәшвиқ қилған вә шаңхәй һәмкарлиқи тәшкилати арқилиқ уйғур паалийәтчилириниң оттура асиядики паалийәтлирини чәкләшкә урунған иди.

Хәлқара кризис гурупписидики мутәхәссисләрниң доклатида оттура асияда паалийәт елип бериватқан тәшкилатлардин һизбу тәһрир, өзбекистан ислам һәрикити вә тәблиғи җамаәт қатарлиқ 3 тәшкилатниң нами тилға елинған вә бу тәшкилатларниң техи тәһдит дәриҗисигә кәлмигәнликини оттуриға қойған.

Мутәхәссисләр америка һөкүмитигә тәклип сунуп, америкини қирғизистанда өткүзүлидиған сайламниң адил болушиға назарәтчилик қилишқа, қирғизистандики енергийә мәнбәлири вә униң пайдилиниш әһвали һәққидә қирғизистан хәлқиғә мәлумат беришкә, зәһәрлик чекимлик әткәсчилириниң қирғизистан йеңи һөкүмитини индәккә кәлтүрүвелишиниң алдини елишқа чақирди.

Мутәхәссисләр йәнә, қирғизистанда мустәқил ахбарат вә мустәқил әдлийә системисиниң шәкиллиниши үчүн қирғизистан вақитлиқ һөкүмитигә йол көрситишкә чақирди. Мутәхәссисләр бу хил тиришчанлиқларни ялғуз қирғизистан хәлқиниң мәнпәәти үчүнла әмәс, америкиниң йеқин вә кәлгүси мәнпәәти үчүнму зөрүр дәп көрсәтти.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.

 
Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.