Qirghizistanliqlar yéngi prézidéntqa ige bolush üchün teyyarlanmaqta

Hazir prézidént namzatlirini körsitish we békitish ishliri axirlashqan bolup, 80 din artuq adem namzat bolghan, hetta bularning ichide ishsiz ademlermu bar.

Qirghizistanning yéngi prézidént saylimigha qatnishidighan prézidént namzatliri 15- awghust küni békitilip bolun'ghan bolup, qirghizistan merkiziy saylam komissiyisi 83 namzatning bu yilqi saylamgha qatnishidighanliqini élan qildi. Perghane uchur torining xewer qilishiche, qirghizistan jumhuriyetlik merkiziy saylam komissiyisi mezkur 83 namzatning 67 nepirining musteqil halda özini körsetkenler, qalghan 16 neper namzatning jumhuriyettiki siyasiy partiyilerning wekilliri ikenlikini ashkarilighan. Qirghizistan jumhuriyitining prézidént saylimi bu yil 30-öktebir künige békitilgen bolup, namzatlarning teshwiqat pa'aliyetliri 29-öktebir küni axirlishidu hemde 30-öktebir künidiki saylamda ghelibe qilghan kishi qirghizistan asasiy qanuni boyiche 6 yilliq möhlet bilen prézidéntliq wezipisini atquridu shuningdek uning ikkinchi qétim saylinish hoquqi bolmaydu.

20 Yilda üch prézidént

Qirghizistan sabiq sowét ittipaqidin ayrilip öz musteqilliqini alghan 20 yildin buyan üch adem prézidéntliq wezipisini aqturghan bolup, birinchi prézidént esqer aqayéf uzun mezgil prézidéntliq wezipisi atqurghandin kéyin, 2005-yili 3-ayda qurmanbék baqiyéf rehberlikidiki öktichilerning birleshme namayishliri we ularning prézidént sariyigha bésip kirishi bilen aghdurulup, moskwagha qéchip ketken idi. Qurmanbék baqiyéf 5 yil wezipe ötigendin kéyin 2010-yili 4-ayda roza otunbayéwa bashliq öktichi küchlerning naraziliq heriketliri hemde ularning oxshashla prézidént sariyigha bésip kirishi bilen bishkekni tashlap jalal'abadqa, kéyin bélarusiyige qéchip kétishi bilen uning hakimiyiti aghdurulghan idi. Netijide roza otunbayéwa qirghizistan jumhuriyitining waqitliq prézidénti süpitide bu jumhuriyetni 2011-yili 12-ayghiche idare qilish sheripige érishti.

Qurmanbék baqiyéf dewride qirghizistanning tashqi ishlar ministirliq wezipisini ötigen roza otunbayéwa öktichiler sépige qoshulup, barliq öktichilerni toplap, baqiyéfni aghdurush herikiti qozghash bilen öktichiler herikitining rehbiri süpitide meydan'gha chiqti shuningdek yene merkiziy asiya tarixidiki tunji ayal prézidént bolup qalghan idi. Roza otubayéwa rehberlikidiki qirghizistan yéngi hökümiti asasiy qanunni islah qilip, qirghizistanni parlamént sistémisidiki memliketke aylandurghan idi. Nöwette, qirghizistan merkiziy asiya rayonidiki birdin ‏- bir parlamént sistémisidiki memliket süpitide ish élip barmaqta.

Eng köp namzatqa ige dölet

Qirghizistan yéngi hökümitining qarari boyiche roza otunbayéwaning möhliti toshush bilen uning qayta prézidént namzati bolup, saylamgha chüshüsh salahiyiti yoq. Biraq, qirghizistan metbu'atliridiki melumatlardin qarighanda, nöwette bu jumhuriyette uni himaye qilidighan hemde uning dawamliq prézidéntliq salahiyitini saqlap qélishini telep qilidighan pikirler we teshebbuslar mewjut. Biraq, shundaq bolushigha qarimay otunbayéwa 30-öktebirdiki saylamni izchil qollap kelmekte.

Perghane uchur torining yézishiche, qirghizistan tarixida ilgiri mundaq 83 ademning prézidént namzati bolidighan ehwal körülüp baqmighan. Bu hetta pütün merkiziy asiya üchünmu yéngiliqtur. Perghane uchur tori barliq 83 ademning tizimlikini élan qilghan bolup, bularning arisida jumhuriyettiki siyasiy partiyilerning bir qisim dangliq rehberliri hem sabiq qirghizistan rehberlirimu bar. Mesilen hazirqi bash ministir almasbék atanbayéf, sabiq parlamént re'isi ömürbék tékébayéf, sabiq mu'awin bash ministir edehem madamarof qatarliqlar küchlük namzatlardur.

Öy ayalliri we ishsizlarmu prézidént namzati bolalidi

Rusiyining “Néwsru” uchur torining yézishiche, qirghizistan merkiziy saylam komissiyisi mezkur 83 neper namzatning kimlikini tonushturghan bolup, eng yéngiliq shuki, bu qétimqi prézidént namzatliri arisida ishsiz öy ayalliri, ishsiz turuwatqanlar, saqchi ofitsérliri, diplomatlar, oqutquchilar, soda-karxanichilar qatarliqlarmu bar iken. Bularning hemmisi siyasiy partiyilerdin mustesna halda, musteqil türde özlirini prézidént namzati qilip körsetken.

Bundaq ehwal ilgiri körülmigen bolup, ishsiz ademler, öy ayalliriningmu erkin halda özlirini jumhuriyetning aliy rehberliki salahiyitige layiq dep hésablap, dadilliq bilen öz namzatliqini körsitishi bu jumhuriyette démokratiyining jari qilduruluwatqanliqidin dérek béridu dep qaralmaqta. Biraq, besh milyon nopusluq we köp milletlik qirghizistanning 30-öktebirdiki prézidént saylimigha chüshidighan namzatlarning mutleq köp qismini qirghizlar igiligen bolup, tizimliktin melum bolushiche, bularning arisida ikki neper rus bar. Yene bezi isimlardin ularning özbék yaki bashqa milletlerge mensup ikenliki melum. Emma saylam komissiyisining melumatida namzatlarning millet terkibi heqqide uchur bérilmigen. Shuning bilen bir waqitta yene qirghizistan hökümitining resmiy sanliq melumati boyiche 50 mingdin artuq dep qariliwatqan Uyghurlardin birer kishining özini prézidént namzatliqigha körsetkenliki heqqide uchur yoq.

Prézidént bolush üchün qirghiz tili imtihanidin ötüsh kérek

Qirghizistan asasiy qanuni boyiche prézidént bolidighan kishilerning hemmisi choqum dölet tili bolghan qirghiz tilidin imtihan bérishi békitilgen bolup, namzatlar choqum qirghizche imtihandin ötüshi lazim. Bundaq qanun ilgiri sabiq prézidént esqer aqayéf dewride chiqirilghan bolup, köpinche dölet rehberliri we ziyaliylarning qirghiz tilini bilmesliki we yaki yaxshi bilmesliki tüpeylidin esqer aqayéf dölet prézidénti bolidighan kishining qirghiz tili imtihanidin ötüshini qanunlashturup, özi bilen riqabetleshken qirghiz tilini bilmeydighan yene bir namzat félikis qulofning aldigha tosuq peyda qilghan idi. Nöwette, qirghizistan parlaménti barliq xizmetlerni qirghiz tilida élip bérishni hemde qirghiz tilining döletning siyasiy we memuriy hayatidiki rolini ashurushni telep qilmaqta. Xewerlerde körsitilishiche, merkiziy saylam komissiyisi yene prézidént namzatlirining choqum qirghizistan puqrasi bolushi, qosh wetendashliqi bolmasliqi, yéshi 35 yashtin 70 yashqiche bolushi shuningdek qirghizistanda muqim 15 yildin buyan yashighan bolushini shert qilghan.

Qirghizistan özining 4-prézidéntigha ige bolush aldida turmaqta

Qirghizistan merkiziy asiya rayonidiki yer meydani eng kichik, bayliq menbeliri az, iqtisadiy bir qeder arqida qalghan taghliq memliket bolushigha qarimay, uning istratégiyilik orni muhim bolup, shu sewebtin bu dölette rusiye hawa armiye bazisi we amérikining afghanistandiki qoshunlirini eskiriy we herbiy eshyalar bilen teminlesh merkizi mewjut. Qirghizistan amérika, rusiye we xitaydin ibaret üch chong dölet bilen köp qutupluq munasiwet ornatqan bolup, u yene rusiye we xitayning bashlamchiliqidiki shangxey hemkarliq teshkilatigha we rusiyining bashlamchiliqidiki kolléktip hemkarliq shertnamisi teshkilati we musteqil döletler hemdostluqigha eza memliket. U yene xelq'araliq hökümetke tewe emes teshkilatlar we programmilar bilen bir qeder qoyuq munasiwet ornatqan bolup, nöwette qirghizistan merkiziy asiya rayonidiki démokratik tereqqiyati yaxshi memliket süpitide teriplenmekte. Uning qoshnisi bolghan özbékistan we qazaqistan téxiche sabiq sowét ittipaqi dewridiki rehberlerdin islam kerimof we nursultan nazarbayéf teripidin izchil rehberlik qilinmaqta. Emma qirghizistanliqlar bolsa bu yil 10-ayda özlirining 4- prézidéntini saylap chiqip, yéngi sehipe yaritish aldida turmaqta.