Уйғур йезилиридин яшларни башқа юртларға ишләмчиликкә йөткәш җиддий давам қилмақта

Сүрәт, 2008 - йили 8 - авғуст күни, һейтгаһ мәсчити мәйданидики җүмә намизидин тарқиған уйғур җамаитидин бир көрүнүш.

Хитай, бу йилдин башлап йәнә бу санни бир йерим милйон адәм қетимға йәткүзүшни пиланлиған иди, нөвәттә уйғур наһийә - йезилирида әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш ишлири җиддий давам қилмақта икән. Бу һәқтә мухбиримиз гүлчеһрә мәлумат бериду.

Үч йилда 330 миң адәм қетим ...

Хитай һөкүмити 2005 - йилидин тартип уйғур йеза ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситини бәш йиллиқ пиланға киргүзүп, сиртқа йөткәп ишқа орунлаштурушни "бир йилда бир милйон икки йүз миң адәм қетимға йәткүзүш " ни бәлгиләп, уйғур елиниң җәнубидики йезиларни мәркәз қилип йилда уйғур йезилиридин, қизлар асасий салмақни игилигән ешинча әмгәк күчлирини хитай өлкилирини өз ичигә алған сиртларға йөткәп ишқа орунлаштурушқа башлиған иди.

Хитай һөкүмити тәрипидин намрат деһқанларниң киримини ашуруштики йеңи сиясәт дәп тәрипләнгән мәзкүр сиясәт 2007 - йили йәниму күчәйтилип "бир йилда бир аилидин бирни сиртқа йөткәш" нишани буйичә давам қилип кәлмәктә.

2007 - Йили уйғур елидә сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш, әслидики пиландинму ашуруп орунланған болуп, бир милйон 151миң адәм қетимға йәткән. Буларниң ичидә 130миңдин артуқ уйғур әмгәк күчлири хитайниң тйәнҗин, шәндуң, җяңсу қатарлиқ җайлириға бивастә йөткәлгән. Буларниң 80% тин көпрәкини уйғур деһқан қизлири игиләйду.

Әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш торидин игә болған мәлуматта көрситилишичә уйғур елидә йеқинқи үч йилда өз юртлиридин сиртларға йөткәлгән йеза әмгәк күчлири 3 милйон 300 миң адәм қетимға йәткән.

Бу йилдики үч ешиш

Хитайниң мунасивәтлик һөкүмәт ахбаратлиридин ашкарилинишичә ,хитай һөкүмитиниң 2008 ‏ - йиллиқ әмгәк күчлирини сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш пилани бу йилниң алдинқи үч пәслидила ашуруп орунланған болуп  949 миң 900 адәм қетимға йетип,бултурқи охшаш мәзгилдикидин 443 миң 900 йүз адәм қетим көпәйгән. Бу йилму хитай ешинча әмгәк күчлирини йөткәш салмиқини асасән уйғур елиниң җәнубидики үч вилайәт, бир областтики уйғур яш әмгәк күчлирини йөткәшкә қаратқан болуп, һазирғичә йөткәлгәнләр 670 миң адәм қетимға йәткән. Буниң ичидә мәхсус хитай өлкилиридики кәнт, базар карханилириға ишләмчиликкә йөткәлгәнләр 90 миңдин ашидикән.

Хитай һөкүмитиниң бу һәқтә бәргән хәвиридә, " йеза ешинча әмгәк күчлирини йөткәш хизмитидә үч җәһәттә ешиш көрүлди"дәп көрситилгән болуп, болупму җәнубий уйғур елини асас қилған ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштурушта,бу йил сан җәһәттә ешиш, сүрәт җәһәттә ешиш, нисбәт җәһәттә ешиш көрүлгән икән.

Нишанға йетиштики сәккиз хил қаттиқ тәдбир

Шинхуа агентлиқиниң уйғур елидин сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш сиясити һәққидә бәргән хәвәрлиридин мәлум болушичә, хитай даирилири уйғур елидин йәниму көплигән уйғур яшлирини юртидин сиртларға йөткәп ишқа орунлаштурушни әмәлийләштүрүш үчүн, мундақ сәккиз хил тәдбирни қоллиништа чиң турған.

Йәни биринчиси, адәм йөткәш санини тошқузушқа һәр наһийидә,наһийә дәриҗилик кадирни мәсул қилип, мәхсус кадирлардин рәһбәрлик гурупписи тәшкилләп мәсулийәтни йүкләш.

Йәни игилишимизчә, җәнубтики наһийиләрдә һәр бир наһийидә бир партком секритари баш болуп тоққуз ‏ - он кишилик әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш рәһбәрлик гурупписи қурулған болуп, рәһбәрлик гурупписидикиләр наһийиниң маарип идариси, аяллар бирләшмиси, иттипақ ячейкиси, әмгәк мулазимәт идариси қатарлиқ органлардин таллап тәшкилләнгән икән. Буларниң хизмити пәқәт хитайниң йеза әмгәк күчлирини сиртларға йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситини қатламму ‏ - қатлам әмәлийләштүрүш болуп, уларға вәзипә орунлишиға қарап мааш һәм мукапат бәлгиләнгән.

Иккинчи, ешинча әмгәк күчлири учурини игиләшни чиң тутуш, буниңға йеза, кәнтләрдики яшлар иттипақ,партийә ячейкилири, мәктәпләрдин бивастә учур игиләш.

Буниңда хитай даирилири йөткәп ишқа орунлаштурулидиғанлар йәни хитай өлкилиригә йөткилидиған обектиларни асасән 18 яштин 25 яшқичә болған той қилмиған қизлар болуши керәк дегән шәрт астида таллап, йеза буйичә, кәнт буйичә, аилә буйичә һәтта сан тошмиғанда мәктәпләрдә техи оқуш пүттүрмигән яш уйғур қизлири һәққидә учур игиләп хитайға берип ишләмчи болушқа көндүрүшкә һәрикәт қилған.

Уйғурларниң инкасиға қариғанда, бәзи йезиларда оқутқучиларға, кәнт башлиқлириға мәлум санда ишләмчи қиз тепишни вәзипә қилиш,той йешидики қиз ‏ - йигитләргә ишләмчиликкә бармиғичә той хәт кәсмәслик, қизлирини ишләмчиликкә әвәтмисә җәриманә қоюш вә яки һашарға һәйдәшкә охшаш мәҗбурлаш вастилирини қолланған.
Хитай мәзкүр сияситини йәниму илгирилигән һалда давам қилишта йәнә, йөткәп ишқа орунлаштуруш тәшвиқатини күчәйтиш, риғбәтләндүрүшни күчәйтишни йолға қойди.

Хитай һөкүмити бу һәқтики сияситини тәшвиқ қилишта барлиқ тәшвиқ вастилирини ишләтти. Телевизийидә хитай өлкилиридики завутларда ишләватқан уйғур қизлири һәққидә сахта һөҗҗәтлик филим ишләп телевизорда тарқитиш, мәхсус сәһипидә радио, гезит, журналларда хитай өлкилиригә барған ишләмчиләрниң интайин көп пул тепиватқанлиқи,хитайда наһайити әвзәл шараитта, яхши хизмәт муһитида ишләватқанлиқи һәққидики тәшвиқ хәвәрлирини күчәйткән. Хитай өлкилиридики завут, карханиларда ишләватқан уйғур қизлардин игилишимизчә, әмәлийәттә көп сандики уйғур қизлар хитай өлкилиридики завутларда, узун иш вақти, намувапиқ қаттиқ иш түзүми, адил болмиған иш һәққи, һәм кәмситиш муамилилиригә учрап һәр җәһәттин зор бәдәл төләватқан икән

Бу, дуня сәһнисигә чиққан нуқтилиқ уйғур мәсилисиниң бири

Хитай һөкүмитиниң уйғур елидә мәҗбурий һалда йүргүзгән хитай өлкилиригә ишләмчиликкә йөткәш сиясити хәлқниң наразилиқини мәйданға кәлтүрүп, чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлири һәм инсан һәқлири вә әмгәк һоқоқини қоғдаш тәшкилатлириниңму диққитини тартқан мәсилигә айланғандин кейин, хитай һөкүмити юқириқи вастә, тәдбирлиригә өзгириш киргүзгән болуп җазалашниң орниға етибар берип риғбәтләндүрүш вастисини қолланған йәни түрлүк кәспи техника буйичә қисқа мәзгиллик тәрбийиләшни күчәйтиш.

Америка дөләт мәҗлисиму хитай һөкүмитиниң уйғур яшлирини түркүмләп хитай өлкилиригә йөткәш, йәни бир милләтни етник яшаш шараитидин айрип түркүмләп йөткәш, етник қирғинчилиққа ятиду дәп көрситип, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан мәзкүр сияситини тохтитишни тәшәббус қилип бир қанун лайиһиси елан қилған иди.

Өзликидин йөткилишкә риғбәтләндүргәндин башқа, йәрлик кадирларға һөддигәрлик түзүмини йолға қоюшни чиң тутуп санни толдурушта уларниң актипчанлиқини қозғаш.

Түрлүк етибар бериш сиясити арқилиқ деһқан әмгәк күчлириниң турақлиқ сиртларға йөткилишигә капаләтлик қилған. Ичкири өлкиләргә әвәтилидиған әмгәк күчлирини башқуруш кадирлирини тәрбийиләшни күчәйтиш. Әмгәк күчлирини йөткәш йоллирини йәниму кеңәйтиш.

Бу хил тәдбир һәм вастиләр арқилиқ хитай һөкүмити уйғур йезилиридин болупму, уйғурлар зич олтурақлашқан җәнубтики наһийә, йезилардин уйғур яшлирини сиртларға түркүмләп йөткәп кәлмәктә.

Хитай һөкүмити мәзкүр сияситини һазирға қәдәр уйғур елидики намрат деһқанларниң киримини ашуруш тәдбири дәп тәрипләватқан болса, нөвәттә бу мәсилә уйғур миллий һәм кишилик һоқуқ давасидики нуқтилиқ мәсилиниң бири болуп келиватқан болуп, уйғурларниң миллий мәнпәәти үчүн күрәш қиливатқан рәһбири рабийә қадир мәзкүр мәсилини хитайниң уйғурларниң мәвҗудийитигә тәһдит елип келиватқан, инсан һәқлирини дәпсәндә қиливатқан, сүйиқәстләр йошурунған сиясити икәнликини хәлқарада тонутушқа тиришчанлиқ көрситип келиватқан болуп.

Рабийә ханим башчилиқида уйғур тәшкилатлири хитай өлкилиригә йөткиливатқан уйғур қизлириниң әмәлий әһваллири һәққидә нурғун һөҗҗәтлик испат материяллирини һазирлиған. Йеқиндин буян америка вә яврупа әллириниң хитай билән болған кишилик һоқуқ сөһбәтлиридә мәзкүр мәсилә оттуриға қоюлмақта.

Америка дөләт мәҗлисиму хитай һөкүмитиниң уйғур яшлирини түркүмләп хитай өлкилиригә йөткәш, йәни бир милләтни етник яшаш шараитидин айрип түркүмләп йөткәш, етник қирғинчилиққа ятиду дәп көрситип, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан мәзкүр сияситини тохтитишни тәшәббус қилип бир қанун лайиһиси елан қилған иди.