' Қозғалған уйғурлар '

Франсийидики Agence Capa намлиқ бир ахбарат оргини тәрипидин 2008 - йили күздә ишләнгән "хитайдики қозғалған уйғурлар" намлиқ һөҗҗәтлик филим 11 - айниң 1 - күни германийә ARTE телевизийә қанили тәрипидин көрситилгән иди.
Мухбиримиз әкрәм
2008.11.27
Heyt-Namazdin-keyin-305.jpg Сүрәт, 2008 - йили 8 - авғуст күни, һейтгаһ мәсчити мәйданидики җүмә намизидин тарқиған уйғур җамаитидин бир көрүнүш.
AFP Photo

Мәзкур филим 8 - ноябир күни қайта көрситилди. 17 - Ноябир күни бу филимниң ахирқи түзитилгән нусхиси йәнә бир қетим қоюлди.

Әрик дарбре, җакқуәс гарниәр вә виладимир бәркһман тәрипидин ишләнгән бу филимниң илгири ишләнгән уйғурларға аит филимларға түптин охшимайдиған бәзи алаһидилики тамашибинларни техиму күчлүк җәлип қилған вә бу филимниң икки һәптә ичидә үч қетим тәкрар көрситилишкә сәвәбчи болған асаси амил болған.

Һаятлиқ һәқлири үчүн күрәш

"Қозғалған уйғурлар" намлиқ бу филимдә уйғурларниң һаятлиқ һәқлирини қоғдаш, игилик һоқуқини қолға кәлтүрүш үчүн қозғалғанлиқи, һәр йәрдә, һәр хил шәкилдә күрәшкә аталғанлиқи муһим тема қилинған.

Қәпәздики қуш

Бу филимни қайта - қайта көргән герман зиялийси вийолетти ханим мундақ деди: "биз германларға нисип болған әркинликниң һич бири уйғурларда йоқкән. Уйғурлар гоя қәпәзгә бәнт қилинған қушқа охшап қапту. Инсан ички дунясини тил билән ипадиләшкә аҗиз кәлгәндә, һәрикәт билән ипадиләшкә мәҗбур болиду. Бу филимдин һасил қилған чүшәнчәм шуки, хитайлар 4 - авғуст вәқәсигә охшаш вәқәләр үчүн уйғур диярида һәқиқәтәнму кәң земин һазирлап қоюпту. Мән бу хилдики қаршилиқниң бундин кейин техиму көп йүз беридиғанлиқидин гуманланмаймән ..."

Бейҗиңни сарасимигә салған вәқә

"4 - Авғуст сәмән йоли вәқәси" филимға кириш сөз қилинип, бу вәқәдә 30дин артуқ хитай әскири сақчилириниң өлгәнлики һәм яриланғанлиқи мунасивити билән олимпик һарписидики бейҗиң һөкүмитиниң қаттиқ сарасимигә чүшкәнлики баян қилиниду.

Хитай зулминиң тәсвирлири

Әлвәттики, мәзкур филимда, уйғуристанға сәлдәк еқип чиқиватқан хитай аққунлири, техниклири, содигәрлири, байлиқ қедирғучилири қатарлиқлар сәвәплик уйғурларниң нопус җәһәттә аз санлиқ һалға чүшүп қеливатқанлиқи, уйғур деһқанлириниң аққунларға ишләмчи болуп қеливатқанлиқи, әйни заманда йипәк йолиниң ават шәһәрлиридин бири болған қәшқәрни хитайлар бесип кетип, бу шәһәрниң хараблиққа йүзләнгәнлики, мәсчитләрниң тақилип, имамларниң һөкүмәт тәрипидин хитайниң сияситини тәшвиқ қилидиған җарчиларға айлинип қалғанлиқи, уйғуристандики миллий ассимилятсийә сиясити вә мәдәнийәт қирғинчилиқиниң тибәттикидин қанчә баравәр юқирилиқи әтраплиқ тонуштурулған.

Сәври - тақәтниң чеки болиду

Лекин баш тема қилинип тәсвирләнгән көрүнүшләр болса, бу зулумларға уйғурларниң әмди чидиғудәк сәври - тақити қалмиғанлиқи, сәври - тақәтниңму чеки болидиғанлиқи, ғәзәпләнгән уйғурларниң мана әмди уйқусини ечип, зорлуққа зорлуқ билән җавап қайтуруш йолиға атлиниватқанлиқи вә бу қаршилиқниң уйғурларни үмидләндүрүп, роһландуриватқанлиқидин ибарәт болған.

Зулум бар йәрдә қаршилиқ болиду

Шиветсийидики уйғур зиялийси, язғучи абдурешит һаҗи кирими әпәнди хитайниң бүгүнки дәһшәтлик зулумлириға қарита уйғурларниң билдүриватқан инкаслири һәққидә тохтилип, һәр қандақ бир милләтниң азадлиқ күришиниң һәр хил муҗадилиләрни қорал қилидиғанлиқини, хитайниң бу дәриҗидики еғир зулумлириға қарита бәзи уйғурларниң көрситиватқан радикал қаршилиқ һәрикәтлириниң тамамән нормал һадисә икәнликини баян қилған иди.

"4 - Авғуст сәмән йоли вәқәси"

Филимда көрситилишичә, филим ишлигүчиләр "4 - авғуст сәмән йоли вәқәси" йүз берип бир нәччә күндин кейинла, вәқә йүз бәргән нәқ мәйданға йетип келиду. Улар өзлирини хитай даирилиригә мухбир әмәс, саяһәтчи дәп тонуштурушқа мәҗбур болиду. Һәрбий һаләт техи бикар қилинмиған бу районда уларниң йәрлик хәлқтин әһвал игиләшлири хитайлар тәрипидин түрлүк тосалғуларға учрайду. Шундақтиму, бәзи уйғурлар "шатлиқ меһманханиси" алдида йүз бәргән абдурахман азат вә қурбанҗан һемитларниң һәрикәтлирини мәғрурлинип туруп сөзләп бериду. Уларни нәқ мәйданға башлап берип зиярәт қилдуриду. Мәсилән; филимдә чирайи тосуветилгән бир таксичи уйғур уларни көп учурлар билән тәминләйду.

Сүрәткә тартивелинған җәсәтләр дөвиси

Филимға йәнә вәқә йүз бәргән күни "шатлиқ меһманханиси"да туруп, нәқ мәйдан көрүнишини сүрәткә еливалған бир японлуқ саяһәтчи киши тәминлигән рәсимләр киргүзүлгән. Сунайлинип ятқан 30 дин артуқ хитайниң қанға миләнгән көрүниши ениқ тартивелинған.

Авғуст айлиридики вәқәләр

"Қозғалған уйғурлар" намлиқ бу филимдики көрүнүшләргә асасланғанда, филим ишлигүчиләр йәнә, бу вәқәниң арқидинла йүз бәргән "10 - авғуст кучар вәқәси", "12 - авғуст яманяр вәқәси" вә "27 - авғуст қизилбуя вәқәси" тоғрилиқму әтраплиқ мәлумат елишқа тиришқан.

"Үч хил күчләргә қаттиқ зәрбә бериш"

Бу вәқәләр вә олимпик ахирлашқандин кейин болса, хитай һөкүмити йолға қойған "үч хил күчләргә қаттиқ зәрбә бериш" һәрикитиниң җайлардики көрүнүшлирини, шәһәр, наһийиләрдин йеза - қишлақларғичә давам қилған бу һәрикәтниң әмәлий җәрянлирини техиму әтраплиқ сүрәткә еливалған. Бу филим уйғурлар тоғрисида йеқиндин буян ишләнгән әң муһим бир материял қиммитигә игә болған.

' Қозғалған уйғурлар ' филиминиң син - алғуси
Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.