Рамзан мәзгилидә уйғур ели вәзийити омумйүзлүк җиддийләшкән

Роза тутуш мусулманлар қилишқа тегишлик болған бәш пәрзниң бири. Ислам диниға етиқад қилидиған уйғурлар үчүнму йилда бир келидиған рамзан ейида 30 күн роза тутуш муһим пәрзләрниң бири дәп қарилиду.

Һөкүмәт даирилириниң рамзан ейида муқимлиқни сақлаш хизмитини күчәйтиш тәшвиқати нәтиҗисидә, уйғур елиниң һәрқайси вилайәт, шәһәр, наһийә вә йеза-кәнтлиригичә рамзан мәзгилидә бир йүрүш чәклимә характерлик бәлгилимиләр йолға қоюлған. Радиомиз игилигән учурлардин мәлум болушичә, 1-авғуст рамзан ейи башлиништин илгири уйғур ели вәзийитидә омумйүзлүк җиддийлик кәйпияти шәкилләнгән.

Үрүмчидин радиомиз зияритини қобул қилған, әмма өз кимликини ашкарилашни халимайдиған бир һөкүмәт хизмәтчисиниң билдүрүшичә, өткән һәптә үрүмчидики идарә җәмийәтләрдә уқтуруш чиқирилип, идаридики миллий кадирларниң хизмәт еһтияҗи үчүн саламәтликини асраш сәвәблик рамзан ейида роза тутуши чәклинидиғанлиқи уқтурулған. Шундақла уйғур аптоном районлуқ маарип назарити һәрқайси алий мәктәпләргә йәнә айрим уқтуруш чүшүрүп, синип тәрбийичилири һәм факултет сиясий йетәкчилиридин юртиға кәткән оқуғучиларниң әһвалини қәрәллик игиләп туруши тәләп қилинған.

Хотән шәһиридин зияритимизни қобул қилған бир нәпәр һөкүмәт кадириниң билдүрүшичә, уларға чүшүрүлгән уқтурушта, рамзан ейида бихәтәрлик тәдбирлирини күчәйтиш тәкитләнгән.

Бу кадирниң билдүрүшичә, уқтурушта рамзан ейи мәзгилидә нөвәтчилик вә чарлаш хизмитини яхши ишләш, идарә хизмәтчилирини рәһбәрликниң йетәкчилики астида һәр күни 24 саәт толуқ һалда нөвәтчилик қилишқа бәлгиләш, мәсилә байқалған һаман дәрһал, “бих һалитидә бир тәрәп қилиш” қатарлиқлар тәкитләнгән.

Ундин башқа идарә хизмәтчилиригә қаритилған башқуруш түзүмини күчәйтип, партийә әзалири вә аилә тавабиатлириниң роза тутушини қаттиқ чәкләш, уларниң мәсчитләргә кирип намаз оқуп, ибадәт қилишини чәкләш, алдин елип беришқа тегишлик тәйярлиқ хизмәтлирини яхши ишләп, әгәр түзүмгә хилаплиқ қилғучилар байқалса, қаттиқ бир тәрәп қилиш, омумән рамзан ейи давамида муқимлиқни қолға кәлтүрүш хизмәтлирини тәлтөкүс вә толуқ елип беришқа капаләтлик қилиш қатарлиқларму тәкитләнгән.

Хотәнниң гума наһийисидин зияритимизни қобул қилған бирәйләнниң билдүрүшичә, хотәндә йүз бәргән 18-июл сақчиханиға һуҗум қилиш вәқәсидин кейин, гума наһийисидиму тәкшүрүш күчәйтилгән. Бу киши өз баянида роза башланғандин кейин бәлким бу хил вәзийәтниң йәниму чиңиши мумкинликини илгири сүрди.

 Бу кишиниң билдүрүшичә, йезилиқ һөкүмәт деһқанларниң роза тутушиға чәклимә қоймиған болсиму, әмма йеза кадирлириға роза тутмаслиқ һәққидә айрим уқтуруш чүшүрүп, роза тутқанлар сезилип қалса җазалинидиғанлиқи уқтурған. Ундин башқа ресторан хоҗайинлириға айрим уқтуруш чүшүрүлүп, рамзан мәзгилидә ресторанларни ечиш тәләп қилинған.

Бу кишиниң билдүрүшичә, нөвәттә роза мәзгилидики түрлүк чәклимиләрдин башқа, бу йил яз пәслидә гөш қатарлиқ йемәк-ичмәкләр баһасиму омумий йүзлүк өрләп, 52 йүәнгә чиққан, бу роза мәзгилидә деһқанларға иқтисадий җәһәттинму бесим елип кәлгән.

 Үрүмчи ғулҗа қатарлиқ җайлардин игилигән учурлиримиздин мәлум болушичә, бу йил рамзан кириштин илгири, һөкүмәт даирилири идарә органларда роза тутушни чәкләш һәққидә түрлүк бәлгилимиләрни елан қилғандин башқа, ашхана ресторанларға роза мәзгилидә нормал сода қилиш тәшәббус қилинған. Әмма күндүзи тиҗарәт қилишни тохтатқан ресторанларға нисбәтән чарә көрүлидиғанлиқи һәққидә һазирчә мәхсус уқтуруш чүшүрүлмигән.

Үрүмчидин зияритимизни қобул қилған бирәйләнниң билдүрүшичә, роза мәзгилидә үрүмчидә ресторанлар адәттики чағлардикидәк нормал тиҗарәт қилиш еһтимали юқири икән. Әмма ресторан хоҗайинлири роза мәзгилидә күндүзи тиҗарәт қилишни тохтитишни халиса, бәлким һөкүмәт даирилири артуқчә чәклимә қоймаслиқиму мумкин икән.

Ғулҗидин зияритимизни қобул қилған бир ханимниң билдүрүшичә, нөвәттә һөкүмәт диний етиқадларни чәклигәнсери, ғулҗида уйғурлар арисида диний етиқад чиңип кетиш вәзийити шәкилләнгән болуп, өзигә охшаш нурғун уйғурларниң шараити яр бәрсила роза тутидиғанлиқини, бултурдин буян ғулҗида нурғунлиған ресторанлар рамзан мәзгилидә тиҗарәт әһвалиға қарап, күндүзи ресторанларниң ечилиш вақтини көрүнәрлик қисқартқан, һәтта бәзи ресторанлар рамзан мәзгилидә бир ай тиҗарәтни тохтатқан.

Чәтәлләрдики уйғур диний өлималиридин түркийидики илаһийәтшунаслиқ доктори атавулла шаһяри әпәндиниң билдүрүшичә, уйғурлар ислам диниға етиқад қилғандин кейин, түрлүк диний паалийәтләрни пүтүн шәрт - әқидилиригә уйғун һалда изчил түрдә давамлаштуруп кәлгән. Кишиләрниң нормал диний етиқадиға қарита бесим қанчә күчлүк болғансери, буниңға нисбәтән қаршилиқму шунчә күчлүк болидиған болуп, хитай һөкүмәт даирилири диний етиқадқа қаритилған чәклимә һәм бесимларни күчәйткәнсери, уйғурлардики диний етиқадқа болған әқидиләрниң барғанчә чиңишиму мушу сәвәбтин икән.