Ramzanda Uyghurlarning diniy étiqad heq-hoquqliri téximu qattiq dexli-teruzgha uchrimaqta

Namaz oqush, roza tutush xitayning qanunida belgilen'gen puqralarning qanunluq diniy étiqad erkinliki, emma yéqinqi yillardin buyan xitay hökümitining, bolupmu ramzan hemde musulmanlarning héyt ‏-bayram mezgilide Uyghurlarning diniy étiqad pa'aliyetlirige téximu éghir chek qoyup, ularning xitayning qanunida belgilen'gen normal diniy pa'aliyetler bilen shughullinishighimu tosqunluq qilip kéliwatqanliqi melum.

Ilgiriki yillardiki ramzan mezgilide Uyghurlarning inkasliridin, xitay da'irilirining mexsus belgilime we yerlik nizamlarni chiqirip Uyghur élide, dölet memurliri, oqutquchi, oqughuchilar, qorumigha yetmigenler we partiye ezalirining birdek meschitlerge kirish, namaz oqushi, roza tutushi hetta jüme we héyt namizigha qatnishishiningmu cheklen'genliki, réstoranlarning birdek ramzanda soda toxtitishigha yol qoyulmighanliqi, bezi organlarning xizmetchilerning roza tutushigha tosqunluq qilish üchün ularni mejburiy chüshlük ghizagha orunlashturghanliqi, hetta ramzanda bezi meschitlerge xitayning besh yultuzluq qizil bayriqi taqilip, her jüme namizi, héyt namizi waqtida ammini bayraq chiqirishqa orunlashturghanliqidek Uyghurlarning diniy erkinlikige dexli terz heriketliri pash bolghan idi.

Ilgiri da'iriler normal oqu oqutush xizmitige tesir yetküzidu dégen sewebni körsitip oqutquchi, oqughuchilarning roza tutushini cheklep kelgen idi.
Bu yil Uyghur musulmanliri mushu ayning 20-künide ramzan ibaditini bashlaydu, démek bu qétimqi 30 künlük ramzan éyi, emdila mektepler yazliq tetilge qoyup bérilgen mezgilge toghra keldi, halbuki, radi'omizgha kelgen inkaslargha qarighanda, Uyghur élining her qaysi jayliridiki ma'arip we hökümetning alaqidar tarmaqliri jaylarda mektepler tetilge qoyup bérishning aldidila oqutquchi-oqughuchilarni “Ramzan mezgilidiki muqimliq, bixeterlikke mes'uliyetnamisi” gha qol qoydurghan we bu arqiliq ularning tetil waqtida roza tutmasliq, her qandaq yüsündiki diniy pa'aliyetke qatnashmasliqigha kapaletlik qilish üchün tedbirlerni qollanmaqta iken.

Da'iriler tarqatqan “Ramzan mezgilidiki muqimliq, bixeterlik mes'uliyetnamisi” da mundaq körsitilgen:
“Tetil mezgilidiki jem'iyet, mektep, a'ile, oqughuchilarning muqimliq, bixeterlikini közde tutup ulargha bashqurushni qanun boyiche kücheytish, yash ösmürlerning rohi jehettin saghlam ösüp yétilishini kapaletlendürüsh, jem'iyettiki yaman gherezlik kishilerning oqughuchilarning idiyisini burmilap, yaman yollargha bashlap kétishning aldini élish, diniy pa'aliyetlerge qatnishish, din öginish, roza tutushning aldini élish, dinning mekteplerge singip kirishini cheklesh......Yazliq tetilni tinch bixeter ötküzüsh üchün munasiwetlik terepler bilen mes'uliyetname imzalandi, estayidil emeliyleshtürüshinglarni soraymiz.”

Oqughuchi, oqutquchi, mektep we a'ile bashliqliri teripidin imzalinish telep qilin'ghan bu mes'uliyetnamide, mektepning mes'uliyiti-oqutquchi, oqughuchilarni roza tutmasliq, her qandaq diniy pa'aliyetke qatnashmasliqqa idiyiwi terbiye ishlesh, mesile körülmeslikke kapaletlik qilish... Oqutquchilarning mes'uliyiti-marksizmliq até'izm meydanida ching turup her qandaq diniy pa'aliyetke qatnashmasliq we oqughuchilargha bu heqte terbiye ishlesh hemde diniy étiqadi küchlük ata-anilarghimu siyasiy terbiye ishlesh, muqimliq, bixeterlikke munasiwetlik gumanliq ish we ademlerni bayqighan haman melum qilish..... A'ile bashliqlirining mes'uliyiti-balilarning din öginishige, namaz oqushigha, roza tutushigha, meschitke kirishige yol qoymasliq, diniy idiyilerni singdürmeslik lazim....

Oqughuchilarning mes'uliyiti bolsa “Din'gha ishenmeslik, diniy pa'aliyetke qatnashmasliq.... Wetenning birliki, milletler ittipaqliqigha paydisiz söz, heriketlerni qilmasliq...” dégendek mezmunlardin öz ichige alidu.

Jaylarda mezkur mes'uliyetname qandaq yosunda emeliyleshtürülüwatqanliqi heqqide uchur élish üchün ürümchi, qeshqer, xoten qatarliq jaylardiki mektep we ma'arip orunliridin igiligen uchurlirimizdin, barliq mekteplerdiki Uyghur oqutquchi we oqughuchilarning tetilge qoyup bérilishtin burun bu xil mes'uliyetnamige qol qoyghanliqi, tetil qoyup bérilgen bolsimu, tetil ayaghlashqan'gha qeder oqutquchi, oqughuchilarning her jüme küni mektepke kélip yoqlimidin ötüshi we siyasiy terbiyige qatnishishi shert ikenliki melum boldi.

Ürümchidiki bir Uyghur bashlan'ghuch mektepte nöwetchilik qiliwatqan oqutquchi, buning yillardin buyan ramzan mezgilide dawamliship kéliwatqan tedbir ikenlikini bildürdi.

Qeshqer yéngisher nahiyisidiki bir toluq uttur mektepning oqughuchisi hemme oqughuchilarning hemde ata-anilarning mes'uliyetnamige imza atqanliqini, mektep hemde da'irilerning hetta meschitlerningmu qorumigha yetmigen oqughuchilarni namaz oqush, roza tutushtin toshuydighanliqini, kéler yili özining 18 yashqa kirgendin kéyin normal diniy pa'aliyetlirini bashlash ümidi barliqini bildürdi.

Qeshqer peyzawat nahiyilik ma'arip idarisige téléfon qilghinimizda, kéchilik nöwetchilikte turuwatqan bir kadir oqutquchi-oqughuchi, ishchi-xizmetchilerning qanunda belgilen'gen bolushidin qet'iynezer, her qandaq diniy pa'aliyetke qatnishishigha yol qoyulmaydighanliqini, eger xilapliq qilghanlar bayqalsa tégishlik chare körülidighanliqini tekitlidi.