Qumul rahetbagh ottura mektipi taqilish xewpige duch keldi

Qumuldiki yérim esirdin uzaq tarixqa ige dangliq meripet böshükliridin rahetbagh 1-ottura mektipi yéqinda “Merkezleshtürüp bashqurush” ning qurbani bolush aldida turmaqta.
Muxbirimiz gülchéhre
2012.04.24
qosh-til-oqughuchilar-305.jpg Xoten qosh til mektipidiki oqughuchilar. 2006-Yili 13-öktebir.
AFP

Uyghur tor betliride tarqitilghan uchurlardin ashkarilinishiche, xitayning Uyghur mekteplirini merkezleshtürüp bashqurush siyasiti boyiche, qumul ma'arip tarmaqliri qumul rahetbagh ottura mektipini, bu yil qumul sheherlik 1-ottura mektepke qoshuwétish qararini alghan. Mezkur siyasetning rahetbaghqa kélishi, oqutquchi, oqughuchilarni, ata-anilarni, bu meripet buliqining süyini ichken her bir Uyghurni teshwishte qoyghan.

Oqutush süpiti, kölimi, shara'itimu sheherdiki bashqa mekteplerdin qélishmaydighan, yérim esirdin uzun tarixqa ige bu meripet böshükining chéqilip kétishige chidalmighan amma siyasiy yighinlarda, hetta wekiller qurultaylirida qarshi pikirlerni otturigha qoyghan bolsimu, da'irilerni rahetbagh ottura mektipini chéqish qararidin yanduralmighan.

Radi'omizgha bu heqte uchur bergüchilerning inkasigha qarighanda, hetta bu heqte qarshi bayanda bolghan oqutquchi, oqughuchilar we kishiler xitay da'irilirining, hökümet xadimlirining agahlandurushi, hetta tehdit sélishigha uchrighan. Ötken hepte ichide bir qanche Uyghur tor betliride, qumul rahetbagh ottura mektipining chéqilish xewpige duch kelgenliki heqqidiki uchur hem bu heqtiki mulahiziler bir qeder küchlük tesir qozghighan idi. Rahetbagh ottura mektipini chéqilip kétishtin saqlap qélish chaqiriqining küchiyishi bilen, buninggha a'it téma we munaziriler tor betlerdin pütünley öchürüwétildi.

Qumul rahetbagh ottura mektipi 1957-yili resmiy ottura mektep bolup qurulghan bolup 55 yildin buyan öz qoynida nurghun alimlarni, proféssor, doktorlarni, siyasiyonlarni, nopuzluq doxturlarni, ot yürek yazghuchi, sha'irlarni, el söyer emeldar, yétük sen'etkarlarni, xelqperwer saxawetchilerni... Terbiyilep yétishtürgen. Uyghur éli ichi-sirtigha tonulghan alim, yazghuchi we mutexessislerdin bolmish abliz hémit, yüsüp hémit haji, es'et sulayman, abduréhim raxman, méhray memtili, arslan talip.... Qatarliqlar ene shularning jümlisidindur.

Rahet bagh ottura mektipi 1977-yili toluq ottura siniplarni tesis qilghandin kéyin, qumulning rahetbagh yézisidinla emes, etraptiki bashqa 7 yézidin, hetta qumul sheher ichidinmu oqughuchilar telpünüp kélidighan bir mektepke aylan'ghan. Bu mekteptiki oqughuchilarning aliy mektepke köchüsh nisbiti izchil 90%tin yuqiri bolup kelgen bolup 1985-we 1986-yilliri aliy mektep imtihan netijisi memliket boyiche 2-orun'gha ötken.

Qumul ma'arip toridin ashkarilinishiche, xitay da'iriliri rahetbagh ottura mektipini qumul sheherlik 1-ottura mektepke qoshuwétish uqturushini bu yil 3-ayning 22-küni tarqatqan. Uningda da'irilerning mebleghni bir yerge toplap, oqutush eslihelirini yaxshilap, oqutush süpitini yuqiri kötürüsh meqsitide rahetbagh ottura mektep, chöltür ottura mektep, boghaz mektep, astane mektep qatarliq bir qanche milliy ottura mektepning toluqsiz ottura qismini sheherlik 1-ottura mektepke yighinchaqlaydighanliqi körsitilgen.

Yéqinqi yillarda Uyghur élide xitay da'irilirining yolgha qoyuwatqan mekteplerni merkezleshtürüp bashqurushtin ibaret siyasiti bilen nurghun milliy mektepler mushuninggha oxshash iqtisadni merkezleshtürüp oqush süpitini yuqiri kötürüsh sho'arining qurbanigha aylan'ghan idi.

Emma, xitay axbaratlirida yéqinda xitay merkizi hökümiti merkezleshtürüp mektep bashqurush tüzümining meghlup bolghanliqini étirap qilghan idi. Xitay hökümiti nöwette yighilghan mekteplerni tarqaqlashturup eslige keltürüshtin ibaret keynige yénish siyasitini qolliniwatqan bir peytte, rahetbagh ottura mektipining yenila ilgiriki xata siyasetning qurbanigha aylinip kétish xewpige uchrishi Uyghurlarda zor ghulghula qozghimaqta.

Uyghur éli ichi-sirtidiki Uyghur ziyaliyliri Uyghur medeniyiti we tereqqiyatigha alahide tesir körsetken, alimlar böshüki qumul rahetbagh ottura mektipining teqdiri üstide oylanmaqta. Mezkur mektep yétishtürgen hazir yawropada dawamliq ilim tehsil qiliwatqan ijtima'iy pen alimliridin méhray memtili xanim ziyaritimizni qobul qilip, pexirlik ana mektipi bolghan qumul rahetbagh ottura mektipiningmu siyasetning qurbani bolup kétishige bolghan endishisini bildürdi.

Méhray xanim yene, ana mektipidiki güzel eslimilirini tilgha alghanda rahetbagh ottura mektipining ismi-jismigha layiq jan'gha rahet, bagh-bostanliq tebi'iy muhiti heqqide alahide toxtalmay turalmidi.

Uyghur tor betliride nurghun Uyghur ziyaliyliri “Milletning teqdir qismiti üchün ghem yéyish her bir tirik janning yürikige ot yéqishi kérek...Rahetbagh ottura mektipi choqum saqlinip qélishi, shundaqla ilgiriki shöhritini dawamlashturushi kérek...”, “Mektepni qutquzup qélish, mahiyitidin alghanda omaq balilirimizni qutquzup qélish, shunga rahetbaghdiki Uyghurlarning bedel töleydighan waqti keptu...”, “55 Yil yan'ghan ilim mesh'ili öchüp qalmisun!.... Qérindashlar alimlirimizning altun böshükini pütün küchimiz bilen qoghdayli!!!....” dep xitab qilmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.