Rus mutexessisi: merkiziy asiya rehberliri hazirche su mesilisini hel qilishqa qadir emes

“Azadliq” radi'osi élan qilghan “Xitay merkiziy asiya bilen omumiy til tapti” namliq maqalide xitayning qirghizistanni qazaqistan we özbékistan arqiliq türkmenistandin xitaygha élip baridighan gaz turubisigha qoshulushqa maqul keltürgenliki heqqide éytilghan. Maqalide “Asiya tayms” gézitining bu heqqidiki pikrimu bérilip, uningda bashqilarning merkiziy asiya menbelirini bölüshüsh üstide oyliship turghinida, xitayning bu memliketler rehberliri bilen til tépiship, “Qazaqistan-xitay néfit yoli”ni we “Türkmenistan-özbékistan-qazaqistan-xitay gaz turubisi” ni téz arida sélip, ishqa kirishtürüshke ülgürgenliki tekitlen'gen. Buningdin tashqiri xitay bilen qirghizistanning özbékistan'gha mangidighan tömür yolni yasash, su éléktr istansisi qurush we traktor zawutigha meblegh sélish üstidimu kélishimge kelgenliki tekitlen'gen.

Emdi litwaning “Gé'opolitika merkizi” de bérilgen igor iwanofning “Merkiziy asiyaning lay suliri” dégen maqaliside merkiziy asiya memliketlirining sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin keskin su mesilisige duchar bolghanliqi tekitlen'gen.

Aptor bu qudretlik döletning yiqilish bilen teng mezkur jumhuriyetler arisida su mesilisining peyda bolghanliqini, egerde bu mesile hel bolsa, bu memliketlerde yéza igilikining rawaj tapidighanliqini hem siyasiy weziyetningmu normallishidighanliqini, ularning iqtisadi öskenséri sugha bolghan éhtiyajiningmu küchiyidighanliqini ilgiri sürgen.

Maqalide , merkiziy asiya memliketlirining özlirining ichki mesililirini he qilish, yeni étizliqlargha yol échish, ulargha kélidighan su qanallirini qurushqa oxshash mesililer heqqide chare-tedbirlerni qollanmay turup, döletler ara ziddiyetlerni yenimu kücheytiwatqanliqi étirap qilin'ghan.

Bu maqalide i.Iwanof “Öz öyide tertip ornitishtin köre, qoshnini eyiblesh her qachan ongaydur” dep yézish bilen birge bezi memliketlerning su mesilisini ikkinchi bir memliketke bésim körsitish meqsitide paydiliniwatqanliqini yoshurmighan. U qazaqistanning ili we qara értish deryalirini teng paydilinish mesilisini hel qilishqa intiliwatqanliqini, xitayning bolsa, bu intilishni, eksiche inkar qiliwatqanliqini bildürgen. Aptor, mezkur deryalarning süyining asasiy jehettin öz zéminida bolghanliqi sewebidin, xitayning ularni paydilinishta köprek mumkinchilikke ige ikenlikini, emdi qoshna memliketning éhtiyajini hésabqa almaywatqanliqini otturigha qoyghan.

“Xitayning mundaq herikiti bu zéminda iqtisadiy hökümranliq ornitip, riqabetchisi amérika qoshma shtatliri bilen küresh qilishqa intiliwatqanliqini testiqlaydu” dep yézilghan mezkur maqalide.

Uningda shundaqla qazaqistanning ili we qara értish süyige bolghan muhtajliqining yenimu ösüp, bu mesilini hel qilishqa peqet siyasetchilerningla emes, belki alimlarningmu arilishish zörürlüki tekitlen'gen.

Aptor mundaq yazghan: “Mubada yene, xitay qoshnilirining menpe'etlirini inkar qilsa, u waqitta tajikistan bilen qirghizistan qoshna özbékistan we qazaqistan'gha özlirining üstünlükini namayish qilidu. Mesilen, özbékistan üchün su peqet yéza igiliki mehsulatlirini sughirish üchünla emes, belki köpligen sheher we yézilarning nemlikini teminlesh üchünmu muhim ehmiyetke ige ikenliki körsitilgen”.

Maqalide tajikistanning rogun su éléktr istansisining layihisi heqqidimu söz bolup, “Bu yerde alemdiki eng chong su tosmisini sélish közde tutulmaqta” dep körsitilgen . Bu istansisining ishqa qoshulushi aqiwitide özbékistanning iqtisadining köp miqdarda sudin merhum bolushi éhtimalliqi bar.

I. Iwanow merkiziy asiyadiki su mesilisi toghriliq talash-tartishlarni xulasilep, weziyetning heqiqetenmu murekkep ikenlikini hem memliketler rehberlirining hazirche bu mesilini hel qilishqa qadir emeslikini ilgiri sürgen.