Rusiye awazi: xitay ottura asiyani ishghal qiliwatidu

Obzorda mundaq déyilidu: xitay yéqindin buyan qirghizistan'gha bolghan meblegh sélinmisini zor derijide ashurushqa kirishti. Béyjing hakimiyitining qirghizistan'gha köplep meblegh sélishining sewebliri heqqide toxtalghan “Gérmaniye awazi” radi'osining tehlilide mundaq déyilgen: meblegh kölimining kéngiyishige egiship, xitay shérketlirining qirghizistanning inirgiye we kan bayliqlirigha bolghan qiziqishimu küchiyishke bashlidi. Xitay shérketliri yéqinda 500 milyon amérika dolliri meblegh sélip, qirghizistanning jenubida chong tiptiki éliktir transformator istansisi qurushqa kirishti hemde bu xildiki qurulush türini qirghizistanning shimalidimu qurushni pilanlawatidu. Oxshashla xitay shérketliri yene, pütün qirghizistanni qaplighan yuqiri bésimliq tök yetküzüsh tori qurulushini ilip bériwatidu. Xitay qurulushchiliri yene 250 milyon amérika dolliri meblegh sélip béshkek shehirining gherbige 60 kilomitir kélidighan qara balta shehiride yilliq ishlepchiqirish kölimi 800 ming tonna bolghan néfit ayrish zawudi quruwatidu. Yerlik mutexessislerning qarishiche, bularning hemmisi dölet derijilik qurulush türliri bolup hésablinidiken.

Shuninggha egiship, xitayning qirghizistanning kem uchraydighan mitallar, renglik mitallar hemde qimmet bahaliq kan bayliqlirini qolgha kirgüziwilish yolidiki tirishchanliqlirimu hessilep éship bériwatidu.

Xitay da'iriliri qirghizistanning ma'arip we medeniyet sahelirige singip kirishnimu estin chiqirip qoyghini yoq. 2012 - Yili öktebirde qirghizistan hökümiti xitayning béshkek shehiride xitay tilidiki mektep qurush telipini testiqlidi.Xitay uniwérsitéti qurush mesilisimu muzakire qiliniwatidu.

Iqtisadi we medeniyet kéngeymichilikidin kiyin siyasi kéngeymichilikining bashlinidighanliqini untup qalmasliq lazim dep agahlandurulghan “Gérmaniye awazi” radi'osining bu heqtiki tehlilide.

Polsha xewerler agéntliqining Interia tor bétide yézilishiche, xitay hazir ottura asiyadiki asasliq meblegh salghuchi bolup qalghan. Ottura asiya döletlirining iqtisadigha barghanséri singip kiriwatqan xitay karxanilirining meqsiti yalghuz payda tépishla emes, ular emeliyette xitay kommunistik hakimiyitining siyasi meqsetlirini emelge ashurushidiki qoralliri bolup hésablinidu. Xitayning ottura asiya hemde afghanistanni kontrol qilishqa kirishishi nechche on yil burunla bashlan'ghan bolup, béyjing afghanistanni öz tesir da'irisige kirgüzüwalghandin kéyin uning asiyadiki birdin - bir ittipaqdishi iran bilen bolghan ariliqi zor derijide qisqiraydu. Xitay uzundin buyan iran bilen bolghan tashyol qatnishi liniyisini qurushning koyida bolup kéliwatidu. Eger bu pilan emelge ashsa, ottura sherqning néfitini quruqluq arqiliq xitaygha yötkeshning shertliri hazirlan'ghan bolidu. Bu pilan xitayning néfit toshughuchi paraxotlirini déngiz qaraqchilirining hujumigha uchrashtin hemde hindi okyanni özining tesir da'irisi dep qaraydighan hindistanning gi'opolitikiliq qamilidin saqlinishni meqset qilghan. Démek, ottura asiyagha bolghan kontrolluq xitayni hindistanning tesiridin saqlaydu, shundaqla asiyadiki ittipaqdishi bilen bolghan alaqini kücheytishige shert hazirlap béridu.

Xitayning meblegh sélish arqiliq ottura asiyagha bolghan kontrolluqini kücheytiwatqanliqi heqqide toxtalghan rusiye herbiy, siyasi mesililer tetqiqat mehkimisining mu'awin bashliqi karamushkin xitayning shangxey hemkarliq teshkilatidin paydilinip ottura asiya döletlirini sétiwilishqa urunuwatqanliqini, rusiyining iqtisadi küchi xitaygha yetmisimu, bashqa amallar arqiliq bu döletlerni özige tartip xitaygha taqabil turalaydighanliqini bildürdi. Uning qarishiche, ottura asiya döletlirining hemmisi dégüdek rusiye yitekchilikidiki kolliktip xewpsizlik kélishimi teshkilatigha eza bolghanliqtin, rusiye bu teshkilattiki ornidin paydilinip ottura asiya döletlirini kontrol qilip turalaydiken.

Rusiye bilen xitayning ottura asiyadiki tesir da'irisini talishish körishide qazaqistanning muhim rol oynaydighanliqini tekitligen rusiye herbiy, siyasi mesililer tetqiqat mehkimisining mu'awin bashliqi karamushkin xitayning iqtisadi menpe'etke qiziqturush arqiliq qirghizistan, tajikistan qatarliq döletlerni sétiwalalaydighanliqini, emma qazaqistanning xitayning ottura asiyadiki tesirige taqabil turalaydighan halqiliq dölet ikenlikini, shunglashqa qazaqistanni qolgha keltürüsh üchün kelgüside rusiye bilen xitay otturisida keskin bir meydan ilishishning yüz béridighanliqini bildürdi.

http://chinese.ruvr.ru/2012_12_06/