Сталин алвастиму яки қәһриманму?

 Грузийидики аддий моздоз аилисидә туғулуп, кичикидинла яхши вә системилиқ маарип тәрбийиси көрүш имканийәтлиридин толуқ бәһримән болалмиғанлиқиға қаримай, 20 - әсир тарихидила әмәс бәлки, пүтүн инсанийәт тарихидики әң мәшһур диктатор һөкүмранлар тизимликигә киргән сталин совет иттипақиниң йимирилишидин кейин русийә демократлири тәрипидин 20 милйон адәмниң өлүшиниң биваситә яки васитилиқ сәвәбкари дәп әйиблинип, җаллатлиқ вә рәзилликтә алвастиға охшитилсиму, бирақ йеқинқи вақитлардин русийиниң һәр қайси җайлирида униңға чоқунуш, униң образини қәһриманлаштуруш хаһишлири баш көтүрүшкә башлиған.

Һәтта бәзиләр буни сталин һөкүмранлиқ қилған 1924 - йилидин 1953 - йилиғичә болған 30 йил ичидә пүтүн совет иттипақида әвҗи алған сталинға чоқунуш, уни илаһлаштуруш кәйпиятлириниң ирсийәт характерлиқ тәсири билән бағлап чүшәнмәктә, чүнки, сталин дәврини баш кәчүргән , йәни шу дәврдә униңға қариғуларчә вә әсәбийләрчә чоқунған хели коп сандики бир әвлад техи йеқинқи йилларғичә яшиди һәмдә яшимақта.

Сталин өлгәндин кейин ,униң образи хүникләштүрүлгән иди

1953‏ - Йили сталин өлгәндин кейин 1956 - йилиға кәлгәндә, хрушев рәһбәрликидики совит иттипақи ком партийиси мәркизи комитети тәридин тәнқид қилиниш билән униң өткүзгән хаталиқлири муқимлаштурулған шуниң билән бир вақитта йәнә униң қатурулған җәсити дәпнә қиливетилгән, һәйкәллири чеқилған вә яки еливетилгән иди. Әнә шундақ униң образини мубалиғә қилишларға хатимә берилиш давамлишип , горбачев дәвригә кәлгәндә униң җинайәтлири паш қилинишқа башлиған иди.

Совет иттипақиниң йиқилишиғичә болған 30 нәччә йил ичидә сталин образи асасән дегүдәк хүнүкләштүрүлүп болунди. Совет иттипақи йимирилгәндин кейин, совит компартийисиниң әйни вақиттики қилмишлири сталинға артилип, ленин, сталин қатарлиқ сабиқ совет компартийә рәһбәрлириниң арқа көрүнүшлири ашкариланди.

Сталинни сеғинидиғанлар көпәймәктә

Әнглийилик тарихшунас вә сталиншунас сиймон сибег монтефори йеқинда "яш сталин" мавзулуқ китабини нәшир қилдуруп, хәлқаралиқ мукапатқа сазавәр болған. У сталин вә сталинизмни тәтқиқ қилипла қалмастин бәлки, бүгүнки русийә җәмийитидики сталинға болған қараш һәм сталинизмниң тәсири вә башқа мәсилиләрниму көзәткән һәмдә тәтқиқ қилған болуп, у йеқинқи бир қанчә йил ичидә сталинизимниң русийидә қайтидин баш көтүрүшкә башлиғанлиқини көрсәткән.

Русийиниң "нәвсру" ториниң бу һәқтики мақалисидә көрситилишичә, мәзкур әнглийә тарихчиси " сталин бүгүнки дуня үчүн әслидин у күткәндинму бәкрәк муһим әһмийәткә игә болуп қалди, сталин өзгирип кәткән болуп, у маркисизмниң асаслиқ тәрғибатчисидин русийиниң символиға айландурулған. Бир грузин бандитиниң русийиниң әң улуғ императорлиридин бири йәни һакимийәт, империйә вә ғалибийәтниң символи болуп қелиши тәқдирниң аҗайип чақчиқидур" дәйду.

Русийиниң "йеңи хәвәрләр "гезитиниң елан қилған амминиң райини синаш нәтиҗисидин мәлум болушичә, һазир русийидә %42 русийилик русийигә сталиндәк даһий керәк дәп һесаблайдикән. Болупму, яшларниң сталинға чоқунуш кәйпияти юқири һесаблинидикән. %20 Русийилик сталин әқиллиқ даһий, у совет иттипақини қудрәтлик қилған вә гүлләндүргән "дәп қарайду. %16 Адәм болса, русийә хәлқи сталиндәк даһийдин айрилалмайду, һаман бир күни шундақ даһий келип, тәртип турғузиду" дәп қарайду. Русийә маарип министирликиниң рухсити билән түзүлгән тарих дәрслик материяллирида сталинға "қәһриман" дәриҗисидә юқири баһа берилгән.

Сталинниң һәйкилини орнитиш, униң исмини алған коча намлирини әслигә кәлтүрүш долқуни қозғалди

Әң қизиқ йери шуки, нөвәттә, русийиниң бәзи кочилириға қайтидин сталинниң нами бериш тәләплири һәм униң һәйкили қайтидин тикләш тәшәббуслири мәйданға чиққан һәтта йеқинда түркий тилда сөзлишидиған яқутийә җумһурийитидики уруш қатнашқучилири һөкүмәттин сталинниң чоң һәйкилини орнитип беришни тәләп қилған болуп, буниңдин башқа йәнә красноярск қатарлиқ җайлардиму шундақ тәшәббус оттуриға чиққан.

Һәтта, йәнә бир йеңилиқ шуки, йеқинқи йилларда русийидә милләтчилик кәйпиятлириниң күчийип кетишидә русийә рәсмий даирилириниң қоли барлиқи, һәтта әсли к г б оргинидин келип чиққан президент путинниң сталинизмниң һимайичиси икәнлики оттуриға қоюлмақта. Әнглийә сталиншунаси симон монтефори бу һәқтә тохтилип, " путинни йеңи сталин дәп аташқа болмайду. Чүнки у сталинни кәм дегәндиму йерим алвасти дәп һесаблиған, әмма у сталинниң қилған ишлириға һөрмәт билән муамилә қилиду. Буни путинниң йеңи тарих дәрсини бекитиши испатлайду, бу дәрсликтә сталин русийә бисмарки, һазирқи заман петири һәм 20 - әсирдики әң мувәппәқийәтлик рәһбәр вә сиясәтчи дәп аталған" дәп оттуриға қойған.

Әнгилийә тарихшунаси йәнә әйни вақитта германийидә инсанийәткә зиянкәшлик қилған орунлар җайлашқан биналарниң бузулуп, униң орниға йеңи биналар қәд көтәргән болсиму, әмма, бүгүнки русийидә сталин дәвридики қирғинчилиқ, вәһшийлик қилған органларниң биналири вә ишханилириниң һазирму барлиқи һәтта ишлитиливатқанлиқини әскәртиду.

Сталин милйонлиған инсанниң җениға замин болған

Совет иттипақи йимирилгәндин кейин, сталин дәвридики архипларниң пәйдин - пәй ечилиши һәм тәтқиқ қилиниши нәтиҗисидә сталинниң 30 йилға йеқин һөкүмранлиқ мәзгилидә 20 милйондин 25 милйонғичә адәмниң һаятидин айрилғанлиқи пәрәз қилинди. Совет русийисиниң ички уруш һәм коператсийиләштүрүш дәври, 1937 - 1938 - йиллиридики чоң тазилаш вә башқа һәрикәтләр милйонлиған адәмләрниң өлүмигә һәм вәйран болушиға сәвәб болған.

Уйғурларму сталинниң қурбанлириға айланған

Уйғурларму сталинниң әң чоң қурбанлиридин бири болуп, 1919 - 1921 - йиллиридики йәттә судики һәм пәрғанә вадисидики ички урушлар ,1927 - 1932 - йиллиридики коператсийиләштүрүш һәм 1937 - 1938 - йиллиридики "хәлқ дүшмәнлиригә зәрбә бериш" һәрикәтлиридә миңлиған совет уйғурлири өлтүрүлгән һәм қолға елинип, сибирийә әмгәк лагирлириға сүргүн қилинған , көплигән уйғурлар өз юртини ташлап, қайтидин уйғур дияриға көчүшкә мәҗбур болған.

Уйғурларниң 1931 - 1937 - йиллиридики һәм 1944 - 1949 - йиллиридики миллий азадлиқ һәрикәтлириму сталинниң қурбан қиливетишиға дуч кәлгән болуп, һәтта сталин қизил армийә қошунлирини әвәтип, уйғур қозғилаңчилирини қирғин қилған иди.