Merhum sabit abduraxmanning hayat pa'aliyetliri

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki tepsiliy melumati
• Download story audio

Merhum sabit abduraxman ependi (tartilghan yili namelum)

Uyghuristan azadliq teshkilatining qurghuchiliri we rehberliridin shuningdek Uyghurlarning chet'ellerdiki siyasiy dewa pa'aliyitining péshiwaliridin biri sabit abduraxman ependi 14-iyul küni qazaqistanning almuta shehiride wapat boldi. Uchurlargha qarighanda merhum hayatining axirqi minutliridimu özining söyümlük milliti Uyghurlar heqqide yazghan kitabini neshir qildurush yollirini izdep yürgen iken.

Merhumning elem kürishi

Sabit abduraxmanning sepdéshi, 1940-yilidin étibaren uning bilen tonushluqi bolghan yazghuchi mesümjan zulpiqarowning sözlep bérishiche, merhum sabit abduraxman ependi 1928-yili qazaqistanda tughulghan, 30-yillarda ata-anisi bilen ghuljigha köchüp kélip, shu jayda ma'arip terbiyisi alghan. 1944-Yili ili gimnaziyisini tügetken.

Sabit abduraxman ependining küresh hayati heqqide melumat bergen yazghuchi mesümjan zulpiqarowning körsitishiche, merhum sabit abduraxman ependining kürishi ikki yol bilen yeni qelem we elem bilen bolghan. U 1944-yilidiki milliy azadliq inqilabning qatnashquchisi bolush süpiti bilen ghulja shehiri we bashqa jaylarni azad qilish jenglirige ishtirak qilghan. Deslepte bir herbiy etretning katipi, kéyin ghéni baturning xususiy katipi bolup xizmet qilghan.

Sabit abduraxman milliy armiyining propurshik derijilik ofitséri bolush süpiti ottura yölünüsh frontida yeni manas deryasi boyida taki 1948-yilighiche turghan. Shunche jenggiwar milliy armiyining manas deryasi boyida algha ilgirilimestin yatqinidin ghezeplen'gen sabit abduraxman bashqa meslekdash jengchi-ofitsérlar bilen "yash sherqiy türkistanchilar" dep atalghan mexpiy teshkilat qurup, armiye ichide düshmen'ge hujum qozghap, pütün sherqiy türkistanning musteqilliqini qolgha keltürush jéngige atlinish teshwiqati élip barghan. Biraq, milliy armiye qomandanliq shitabi uni herbiy intizamni buzghanliq bilen jazalighan bolsimu, emma inqilab rehberliridin exmetjan qasimi, is'haqbeg mununop qatarliqlar teripidin azad qilin'ghan.

Sabit abduraxman Uyghurlarning musteqilliq idiyisidin yanmay küresh qilghanliqi üchün uninggha 1958-yili türme jazasi bérilgen. 1967-Yili bolsa, sherqiy türkistan xelq inqilabi partiyisining pa'aliyetlirige atip ishtirak qilghanliqi üchün yene on nechche yil türmide yatqan.

Merhumning qelem kürishi

Merhum sabit abduraxmanning siyasiy pa'aliyetliri sowét ittipaqigha köchüp chiqqandin kéyin téximu jiddiyleshken bolup, u ilgiri kéyin Uyghuristan azadliq teshkilatining mu'awin re'isi, re'isilik wezipilirini hemde kéyinche Uyghuristan xelq partiyisining mu'awin re'isilik wezipilirini atqurghan. Bu jeryanda u pütün küchi bilen qelem kürishige atlinip, Uyghurlarning siyasiy dawasi, Uyghurlarning musteqilliq küresh tarixi témilirida köpligen maqalilar, birashurilar we kitablarni yazghan.

Merhum sabit abduraxman siyasiyon bolupla qalmastin, qelimi küchlük edip bolush süpiti bilen wetenperwerlik we milletpewerlik témisi boyiche köpligen shé'irlarni yézip, öz milliti, wetinige bolghan chongqur muhebbitini izhar qilghan idi. Merhumning milletperwerlik bilen tolghan bu qelb sirliri uning "hayat mesh'ili" namliq shé'irlar toplimida toluq namayen bolidu.

Bir mehkum milletning dewasini qilghuchi siyasiyon bolush üchün aldi bilen eshu öz millitining ötmüsh tarixini yaxshi tetqiq qilish we öginishning zörürlikini tonup yetken sabit abduraxman ependi pütün wujudi bilen Uyghurlarning qedimki zaman, yéqinqi zaman we hazirqi zamandiki tarixi kechürmishlirige a'it nurghun matériyallarni toplap öginidu hem tetqiq qilidu. U köpinche hallarda Uyghur mesilisige tarixiy nuqtidin chiqish qilip, tarixiy shexslerge ilmiy baha bérip, birtereplimiliktin saqlinishqa tirishidu.

U, Uyghurlarning yéqinqi zaman tarixidiki milliy azadliq inqilabliri we sherqiy türkistan jumhuriyiti hem uning milliy armiyisi heqqide köp izden'gen kishi bolush süpiti bilen ilgiri kéyin bu témigha a'it nurghun maqalilarni yézip élan qilghandin sirt yene" sherqiy türkistan milliy armiyisi" , "söyümlük rehbirimiz exmetjan qasimi"(2001)," sherqiy türkistan inqilabi toghrisida" qatarliq birashurilarni yézip neshir qilduridu. Mu'ellipning bu kitabchiliri eyni waqittiki tarixiy ré'alliqni öginish we tetqiq qilishta muhim paydilinish qimmitige ige bolupla qalmastin belki, yene bir tereptin yash ewladlarni milletperwerlik idiyisi bilen terbiyilesh ehmiyitige ige. Uning exmetjan qasimi, elixan töre, abdukérim abbasop qatarliq tarixiy shexslerge bergen bahaliri we köz qarashliri özgichilikke igidur.

Uyghur siyasiy dewasining péshiwaliridin biri sabit abduraxman ependi ömrining axirqi waqitlirida chong hejimlik tarixiy kitab üstide ishligen bolup, u üch tomluq bu esirige "Uyghurlarning heqiqi tarixi" dep nam bergen. Bu eserde Uyghurlarning oghuzxan dewridin tartip, taki hazirghiche bolghan siyasiy tarixi ekis ettürülgen bolup, u bu eserni yézishta, Uyghurche, özbékche, qazaqche, rusche we bashqa tillardiki köpligen matériyallardin paydilan'ghan.

Merhumning arzusi, Uyghurlarning uzaq esirlik medeniyet tarixi, siyasiy tarixini jümlidin Uyghurlarning musteqil döletchilik en'enisini yorutush arqiliq, Uyghurlarningmu ottura asiyadiki bashqa qérindash türkiy xelqlerning qazaqistan, qirghizistan, özbékistani bolghinidek musteqil Uyghuristan jumhuriyitini qurush salahiyiti we hoquqigha ige ikenlikini sherhleshke tirishqan. Epsuski, pütün ömri jeng meydanlirida, türmilerde, siyasiy küresh sepliride ötken, emma, héch qachan maddi turmush bayashatchiliqi körmigen, barliq wujudini hetta tapqan –terginining hemmisini öz millitige atighan merhum sabit abduraxman ependi özining mezkur yirik esiri" Uyghurlarning heqiqi tarixi"ni yoruqqa chiqiralmay qaldi.