Salamlishish we uning ehmiyiti

"Essalamu eleykum"ning Uyghur tilidiki menisi " sizge amanliq tileymen"dégenlik bolup, " we eleykum essalam we rehmetullahi we berekatuhu"dégen jawab salam" allaning amanliqi, rehmiti we berikiti sizge bolsun"dégen menini ipadileydu. Musulmanlar bu arqiliq bir - birige bolghan qérindashliq hörmitini, yaxshi arzu - tilikini izhar qilish bilen jem'iyette inaqliq we birlikni tereqqi qilduridu.

Se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiride turushluq yash alim abdulla hajim bu heqtiki söhbitimizni qobul qilghan idi.

Abdulla hajim bilen söhbet

Abdulla hajim Uyghurlardiki salam bérishish aditining tarixiy jeryani heqqide toxtilip mundaq dédi:" salam bérish uzaq tarixtin biri dawamliship, qénimizgha singip ésil pezilet, güzel exlaq we yaxshi adetke aylinip kelgen bir en'ene. Musulmanlar, jümlidin Uyghurlar qandaqla bir jayda we qandaqla bir waqitta birer musulmanni uchratsa uni tonush yaki natonush démestin derhal uninggha salam béridu. Peyghember eleyhissalam " islam dinining yaxshi xisletliri néme?" dep soralghinida, " kishilerge ash - nan bérish, tonuydighan we tonumaydighanlarning hemmisige salam qilish"dep jawab bergen. Salamlishish hayatimizdiki eng muhim edep - exlaqlardin biri bolup, öz ‏- ara salamlishish arqiliq qérindashliq, dostluq rishtimizni chéngitimiz, öz‏- ara izzet - hörmet qiliship köngüllerni xush qilimiz. Dunyaning qaysi bir yérige bérip musapirliq hés qilghinimizda " essalamu eleykum"kelimisi bilen yéngi qérindash, yéngi dost we sirdashlarni tapalaymiz, natonushlar tonushimiz, izdiginimizni tapalaymiz. Salamlishish güzel exlaqtur."

Uyghur jem'iyitidiki selbiy adetler

Abdulla hajim hazirqi Uyghur jem'iyitidiki yétersizlikler we nachar adetler üstide toxtilip mundaq dédi:" hazirqi Uyghur jem'iyitimizde bir qisim kishiler, xususen yash balilar salam bérishtin qachidu. Tonumaydighanlar uyaqta tursun, özining uruq - tughqan, ata - anilirighimu salam bermeydu. Oqughuchilar ustazlirigha, kichikler chonglargha salam bermey ötüp kétidu. Bezi edeplikrekliri bash ishariti qilip yaki léwini midirlitipla amanliq sorishidu. Ular allaning salamini éytish, bir - birige alladin amanliq tileshkimu béxilliq qilidu. Bu edepsizlik, exlaqsizliq bolup, Uyghur millitining ésil en'enilirige asiyliq qilghanliq, musulmanliqning güzel edepliridin mehrum qalghanliqtin bisharet béridu."

Abdulla hajimning éytishiche, hazirqi Uyghur yashliridin bir qisimlirining edep - exlaqtin nésiwisiz chong bolushigha ata - anilar seweblik. Ular balilargha qa'ide - yosun ögitishke ehmiyet bermigen, balilirini milliy en'ene we diniy qa'ide buyiche terbiyilesh burchi'ini unutqan. Insan barliq mexluqatlardin chirayliq hem ulugh yaritilghan bir mewjudat.

Insanning körki, zinniti uning güzel exlaq - pezilitide, eqil - parasitide. Insan qanchilik exlaqliq, peziletlik bolsa shunchilik söyümlük we yéqimliq bolidu, dostliri köp bolidu, abroy - sheripi ösidu. Eksiche insan qanchilik qopal, edepsiz, exlaqsiz bolsa shunchilik chakina, sörün telet, bizeng, yawayi körünidu. Xelq uningdin yirginidu, nepretlinidu we uningdin qachidu.