Улуғ алим сәдидуддин қәшқири

Алимниң әмгәклири

Мисирлиқ алимларниң язмилириға асасланғанда, улуғ алим сәдидуддин қәшқири ислам фиқһи, тил вә тәпсир илимлиридә қиммәтлик әсәрләрни язған. Мәсилән, униң " намаз әһкамлири" намлиқ әсири уйғур диярида әрәб тилида йезилған әң қәдимий әсәр һесабланса керәк. Униң мәзкур әсири әйни вақиттики ислам дунясида әң зор шөһрәт тапқан әсәрлиридин бири болуп, у бир гуруппа алимлар тәрипидин шәрһлинип истанбул, қаһирә вә башқа ислам мәркәзлиридә бир қанчә қетим нәшр қилинған. Техи йеқинқи йиллардиму шам диярида бирнәччә қетим бесип нәшр қилинған.

Бу әсәр өз вақтида уйғурчиға тәрҗимә қилинип болған болсиму, техи нәшр қилинмиған. Униң тилшунаслиқта" аз учрайдиған сөзлүкләр мәҗмуәси" намлиқ әсири, тарих илмидә"саһабиларниң тәрҗимиһали", иҗтимаий илимдә"бәхт таҗи" қатарлиқ әсәрләрни қалдурған болуп бу әсәрлири қолязма һалитидә истанбул вә башқа ислам шәһәрлиридики музейларда сақлинип кәлмәктә.

Алимниң шөһрити

Әрәбчә мәнбәләрдә бу алимниң тәрҗимиһали толуқ баян қилинған болуп, у фиқһишунас, тилшунас, тәпсиршунас алим дәп атилип, ана юрти болған қәшқәр билән биргә тонуштурулған болуп, " бу алимниң нами әлламә сәдидуддин кашғәрийдур, кашғәрий дегән аталғудин түрк диярлириниң әң яқилиридики кашғәр дегән қәдимий юрт көздә тутулиду. Бу алим фиқһи, тилшунаслиқ, тәпсир вә иҗтимаий илимләрдә өз юртида камаләткә йетип болуп әрәб йерим арилиға кәлгән иди." Әмма уйғурчә мәнбәләрдә бу алимниң тәрҗимиһали билән илмий хизмәтлири тоғрисида түзүк мәлумат йоқ, асасән барлиқ уйғурчә мәнбәләрдә атақлиқ луғәтшунас фиқһишунас уйғур алим сәдидуддин муһәммәд ели кашғәри билән ундин бир дәвр кейин өткән атақлиқ сопизм пешваси, молла абдурахман җамийниң устази сәдидуддин кашғәри оттурисини арилаштурувәткән. Униң китабини буниңға мәнсуп қиливәткән.

Алимниң вапати

Улуғ алим сәдидуддин муһәммәд қәшқири миладийә 1305-йили икки һәрәм земинида аләмдин өткән.