Közetküchiler: xitayning sénkaku arilini özining qiliwélishi intayin tes

Xitay da'iriliri 4-iyul düshenbe küni yaponiye bilen talash tartishtiki sénkaku mesilisini yene kötürüp chiqip, mezkur aralgha yaponiye béliqchi kémilirining yéqinlashqanliqi üstidin shikayet qildi.
Muxbirimiz jüme
2011.07.04
Yapon-xitay-aral-talishish-toqunushi-Senkaku-arili-305 Süret, 2006 - yili 27 - öktebir, bir guruppa xitay aktipliri kéme bilen sénkaku ariligha bérip aralgha yéqinlashmaqchi bolghinida yapon armiyisi charlash paraxotliri teripidin tosup qélinghan körünüsh.
AFP Photo

Dyawyü yeni sénkaku arilining teweliki mesilisi xitay-yaponiye arisidiki nazuk mesililerning biri idi. Bu heqte toxtalghan közetküchiler, nöwette sénkakuning qanuniy jehettin yaponiyining qolida ikenlikini, xitayning mezkur aralni özining qiliwélishi intayin tes ikenlikini körsetti.

Yaponiye kyodo axbaratining xewer qilishiche, 3-iyul yaponiyining texminen 10 béliqchi kémisi sénkaku arili tewesige kirgen. Bularning biri yaponiye milletchi guruhining yétekchisi tashi'o tamogamining igidarchiliqidiki béliqchi kémisi iken.

Tashi'o tamogami yaponiye hawa armiyisining sabiq bash qomandani bolup, u 2008-yili wezipisidin qaldurulghandin buyan, yaponiyidiki milletchiler guruhining yétekchilik wezipisini ötep kelmekte.

Xewer qilinishiche, mezkur yaponiye béliqchilar guruppisi 3-iyul okinawa aymiqidin yolgha chiqip, sénkaku ariligha yéqinlashqan we aralni aylinip ötkendin kéyin 4-iyul okinawagha qaytip kelgen.

Mezkur guruh bu heqte élan qilghan bayanatta “ Biz bu aralning yaponiye térritoriyisi we yaponiyining béliq tutidighan tupriqi ikenlikini körsitip qoyush üchün shundaq qilduq” dep otturigha qoydi.

Yaponiyilik béliqchilar yaponiye tashiqi ishlar ministiri také'aki matsumoto yaponiye-xitay munasiwetliri üstide béyjingda ziyarette boluwatqan hemde xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen söhbetlishiwatqan mezgilde sénkaku arili tewesige kirdi.

Xitay terepning shikayiti yaponiye tashiqi ishlar ministiri bilen élip bérilghan söhbet jeryanida otturigha qoyulmighan bolsimu, xitay tashqi ishlar ministirliqining tor bétide élan qilindi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bu heqte élan qilghan bayanatida yaponiye sénkaku dep ataydighan mezkur aralning ezeldin xitay tupriqi ikenlikini qayta tekitligen we yaponiye dyawyü aralliri etrapida qilghan herqandaq heriket qanunsiz we inawetsiz, dep körsetken we yaponiye da'irilirining mezkur araldin béliqchi kémilirini derhal élip chiqip kétishi telep qilin'ghan.

Xitayning sénkaku mesilisidiki mewqesining néme üchün barghanche küchiyishidiki sewebler üstide toxtalghan istratégiye tetqiqatchisi doktor erkin ekrem, sénkaku arallirining xitayning asiya-tinch okyan'gha qarap kéngiyish arzusigha tosalghu boluwatqanliqini körsetti.

Bezi xitay közetküchiler xitay kompartiyisining sénkaku toqunushini qesten kücheytish arqiliq teywen'ge hujum qilish gherizini emelge ashurushqa tirishiwatqanliqini ilgiri sürdi.

Bu heqte toxtalghan amérikidiki “Yéngi tang” téléwiziyisining mulahizichisi wu fen sénkaku yeni dyawyü arilining esli gomindangning zémini ikenlikini, xitay kommunistlirining mezkur aralni bésiwélish arqiliq “Teywenni ishghal qilimiz” dep oylighanliqini bildürdi.

Wu fen öz programmisida bu heqte élan qilghan mulahiziside mundaq dédi: kommunistlar, men aldi bilen siler gomindangchilarning bir kichik arilinglarni bésiwalimen. Ikki yil ötkendin kéyin silerning asasliq arilinglarni basimen dep oylidi. Mushu nuqtidin éytqanda, xitay kompartiyisi dyawyü arili weqesige oxshash bir saxta weqege mohtaj bolghan we weqeni qanche chongaytsa shunche yaxshi dep oylighan.

Emma, doktor erkin ekremning bu heqtiki qarishi wu fenningkidin perqliq. Erkin ekrem sénkakuning yaponiyige tewe ikenlikini bildürdi.

Xitay hökümiti sénkaku weqesini peyda qilip, sirtqa qarap kéngiyish gherizini emelge ashuralamdu ‏-yoq? bu nöwettiki muhim so'allarning biri. Bu heqte pikir yürgüzgen mulahizichiler nöwette xitayning aldirap undaq qilalmaydighanliqini ilgiri sürmekte.

Erkin ekrem eger xitay yaponiyige hujum qilsa öz ichidin weyran bolup kétidighanliqini bildürdi.

Bu jehette xitay mulahizichi wu fenning pikrimu birdek bolup, u, eger xitay sénkaku ariligha hujum qilsa xitay ichide qalaymiqanchiliq kélip chiqidighanliqini otturigha qoydi.

U mundaq dédi: yaponiyiliklermu dyawyü arili weqesi hiylisige mohtaj, xitay kommunistliri téximu mohtaj, lékin amérikiliqlar buni xalimaydu. Gerche xitay kommunist hökümiti bu yerde bir chalmida 4 paxtekni soqmaqchi bolghan bolsimu, ghelibe qilalmaydu. Chünki u, xelqning himayisige érishelmigen bir hakimiyet. Xelq qozghilip uninggha qarshi turidu, axirida bu xitay kommunist hakimiyiti ghulaydu we berbat bolidu.

Ötken yili séntebirde xitayning bir béliqchi kémisi sénkaku etrapida wezipe ötewatqan yaponiye charlighuchi kémisige kélip soqulghan. Yaponiye da'iriliri mezkur xitay béliqchi kémisining kapitanini qolgha alghan. Gerche xitay kapitani qoyup bérilgen bolsimu, weqe yaponiye-xitay munasiwetlirini éghir derijide yirikleshtürgen.

Ötken yili sénkaku weqesidin kéyin xitay yaponiyige siyrek topa éksport qilishini toxtatqan. Shu yili dékabirda amérika yaponiye bilen birlikte chong tiptiki birleshme herbiy manéwir ötküzgen idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.