Shangxey mingtyen sariyining bixeterlik belgilimisidiki "irqiy amillar" tenqidke uchuridi

Xitay da'irilirining olimpik yighini Uyghur we tibet musteqilchilirining tehditige uchrawatqanliqigha da'ir bayani ichkiri ölkilerde Uyghur we tibetlerni nishan qilghan radikal tedbirlerning yolgha qoyulushigha seweb bolmaqta. Yéqinda shangxeydiki mingtyen sariyi belgilime chiqirip, Uyghur, tibet we chingxeylik tungganlarni saraygha kirgüzmeslikni tekitligen.
Muxbirimiz erkin xewiri
2008.07.28

 Bu belgilime xitayning memliket ichi we sirtida ghula - ghula qozghimaqta. Beziler bu belgilime "irqiy kemsitish " tüsige ige, dep tenqidlendi. Töwende muxbirimiz erkin melumat béridu.

Yéqinda shangxeydiki da'iriler Uyghur, tibet we chingxeylik tungganlarning shangxeydiki eng igiz binalarning biri bolghan mingtyen sariyigha kirishini chekleydighan bir belgilime chiqirip, belgilimide yuqiriqi milletlerni mingtyen sariyigha kirgüzmeslik, bu qiyapettiki insanlar saraygha yéqinlashsa bixeterlik xadimlirigha xewer qilish, bixeterlik xadimlirining ularni saraydin yiraqlashturushi telep qilin'ghan idi. 10‏ - Ayning 31‏ - künige qeder yolgha qoyulidighan mezkur belgilime yéqinda bu sarayni ziyaret qilghan bir yoluchining diqqitini tartqan bolup, u mezkur belgilimini "shangxeylikler" dégen namdiki bir tor békitide élan qilidu. Belgilimining eng sezgür bölümi uning 10 ‏ - maddisi bolup, bu maddida Uyghur, tibet we chingxeylik tungganlarni binagha kirgüzmeslik tekitlen'gen. Mezkur maddida mundaq déyilgen ":siyaqidin tibetlik, shinjangliq Uyghur yaki chingxey xu'alongluq tunggan ikenliki melum bolghan kishiler binagha kirse, derhal bixeterlik bölümige xewer qilinishi kérek. Bixeterlik xadimliri bu kishilerni derhal binadin yiraqlashturush, ular binadin yiraqlashqan'gha qeder küzitip turushi lazim."

Belgilimide yene 3 ‏ - ayning 14 - küni lxasada yüz bergen isyan, 5 ‏ - ayning 5 ‏ - küni shangxeyde yüz bergen aptobus partlash, 1 ‏ - iyuldiki saqchixanigha hujum qilish weqesi shundaqla bir qisim jaylargha "eksil'inqilabiy" lozunkilarning chaplan'ghanliqi, shuning üchün mingtyen sariyining bixeterlik tedbirlirini kücheytishke toghra kélidighanliqini ilgiri sürgen. Mingtyen sariyining wenxaw méhmanxanisidiki xadimlar " eger siz sezgür kishiler katogoriyisidiki unsur bolmay, kimlikingiz bilen kelsingiz Uyghurlargha yataqxana bérilidighanliqi"ni bildürmekte. Méhmanxanining kütiwélish mulazimitidiki bir xadim bu sözlerni muxbirimiz méhmanxanigha téléfon qilip, mingtyen sariyining Uyghurlarni kirgüzmeslik toghrisidiki belgilimisi yataqxana zakas qilghuchi Uyghurlarni öz ichige alidighan yaki almaydighanliqini sorighanda tekitligen.

Xéridar qiyapitidiki muxbirimizgha "méhmanxanimizda bosh yataqlar bar, eger xalisingiz hazirla tizimlap qoyay " dep tekitligen méhmanxana xadimi qarshisidiki xéridarning Uyghur ikenlikini bayqap," siz Uyghur oxshimamsiz ? bir az texir qilip turung, men sorap béqishim kérek " dep xitab qildi. Kütküchi uzun ötmey muxbirimizgha sezgür katogoriyidiki kishiler bolmay, kimliki bilen kelgen Uyghurlargha yataqxana bérilidighanliqi, lékin méhmanxanida yatqan yoluchilarning salahiyiti shangxey sheherlik j x idarisigha melum qilinidighanliqini bildürdi. U yene" bu belki bizning bezi tungganlar bolsun yaki Uyghurlar bolsun omumen shinjangliqlardin bir az jiddiylishidighanliqimizdin bolsa kérek. Chünki hazir olimpik mezgili," deydu.

Mingtyen sariyining bixeterlik belgilimiside Uyghur, tibet we bir qisim tungganlarni saraygha kirgüzmeslikning seweblirini chüshendürülgen bolup, uningda " nöwettiki xelq'ara weziyet we ichki weziyet nahayiti jiddiy. Junggogha qarshi küchler esebiylishiwatidu. Tibet we Uyghur musteqilchiliri meqsitige zorluq küch bilen yétidighanliqini jar salmaqta" dep tekitlen'gen.

Mingtyen sariyidiki méhmanxanining, ismini ashkarilashni xalimaydighan bir mes'uli Uyghurlarning bu mesilidiki endishilirini chüshinidighanliqini bildürdi. U mundaq deydu": men sizge shuni éniq eskertmekchi, men sizning bir Uyghur bolush süpitingiz bilen bezi endishiliringiz barliqini chüshinimen. Lékin bizning öz aldimizgha belgilimimiz bar. Hazirgha qeder bizning silerni qarshi almaydighan her qandaq bir tedbirimiz bolup baqmidi. Elwette sizning özingiz selbiy xatiringiz bolmighan kishilerdin bolush sherti astida. Eger siz méhmanxanimizda yatmaqchi bolsingiz, kimlikingiz rast bolushi, heqiqiy kimlikingiz bilen kélishingiz shundaqla yaxshi bolmighan ehwalda bolmasliqingiz kérek. Yene bir ish bizning méhmanxanimizda yatqan yoluchilarning kimliki yérim sa'et ichide j x idarisigha yollinidu."

Yuqiriqi shertlerni hazirlighan her qandaq Uyghurning mezkur méhmanxanida qarshi élinidighanliqini tekitligen méhmanxana mes'uli " eger méning dégenlirim belgilimige toghra kelmise, u halda belgilime asas qilinidu, dep oylaymen " deydu.

Lékin bu belgilime Uyghur teshkilatlirining naraziliqi we tenqidige uchrapla qalmay, bu yene öktichi pikirdiki xitay tor béket we chet'eldiki öktichi xitay ziyalilirining arisida ghula - ghula qozghap, mezkur belgilime "irqiy kemsitish" dep tenqidlenmekte. Bu qarashtiki xitay ziyalilirining biri amérikidiki xitay tilida chiqidighan "küzitish" zhurnilining bash muherriri chén kuydé ependidur. Chén kuydé," bu belgilimining irqiy kemsitish siyasiti ikenliki nahayiti roshen. Ular bixeterlikni bahane qilip, irqiy kemsitishni yolgha qoyuwatidu. Bu bir qanunsiz heriket. Bu xelq'ara nizamnamilerge xilap bolupla qalmay, bu yene junggoning ichki qanun we asasiy qanunigha xilap qilmish. Bu milletler barawerlikige xilap milliy kemsitishtur. Bu siyaset tibet we Uyghurlargha qaritilghan. Buninggha jiddiy mu'amile qilish lazim. B d t yaki munasiwetlik organlargha erz qilish kérek. Bu türdiki irqiy kemsitishlerning 21 ‏ - esirdiki junggoda mewjut bolup turushi bir haqarettur" dédi.

Chén kuydi yene, xitay da'irilirining olimpik mezgilidiki bixeterlik siyasitini eyiblep, xitayni urush halitige keltürüp qoyush bilen eyiblidi. U mundaq deydu": bixeterlik mesilisi hemme dölette bar nerse. Olimpik mezgilide kélip ‏ - kétidighanlar bir az köp bolushi mumkin. Lékin bu dégenlik asasi kishilik hoquqni qisish kérek dégenlik emes. Junggoda hazir otturigha chiqqan mesile bixeterlikni bahane qilip, jem'iyetni urush halitige keltürüp qoydi. Xuddi herbiy halet élan qilin'ghandek bir ehwalda. Bu ehwalgha yol qoyulmasliqi kérek. Bu junggo xelqining asasiy kishilik hoquqigha éghir derijide tajawuz qilghanliqtur... Bixeterlik yolidiki türlük tedbirler choqum qanunlar asasida yolgha qoyulushi lazim...."

Béyjing olimpik teshkili komitéti yekshenbe küni axbarat élan qilish yighini chaqirip, térrorluq hujumlar olimpik yighini duch kéliwatqan eng zor tehdit, dep tekitligen shundaqla da'irilerning térrorchiliqqa qarshi her tereplimilik tedbirlirini kücheytidighanliqini bildürgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.