Shawgüen weqesi heqqide yéngi tekshürüshler

2009- Yilidiki "shawguen weqesi" we "ürümchi weqesi" din körünüshler.

Bayanat we doklatlarda, weqede ölgen adem sani yenila gumanliq péti turmaqta. Weqening kélip chiqish sewebi heqqide bir qisim obyiktip bahalarmu otturigha qoyulmaqta.

Shawgüendiki shüri oyunchuq zawutidiki Uyghur ishchilar qeshqerning toqquzaq nahiyige tewedur. Toqquzaq nahiyisining hakimi exet sayit aldinqi küni muxbirlargha bergen melumatida, zawuttiki Uyghur ishchilar sanining eslide 819 ikenlikini éniq bildürgen؛ emma hazirqi sanini éniq éytmighan. U melumatida, 819 kishidin 45 nepirining yurtigha, 5 nepirining bashqa jaylargha qaytqanliqini bildürgendin kéyin, hazir qépqalghanlar sani heqqide 760" nechche " dégen müjimel ipade qollan'ghan.

Exet sayitning melumatidiki bu mujimellik shawgüen weqeside ülgenler sani heqqidiki gumanni küchlendürmekte.

Amérikidiki asiya uchur tetqiqat merkizi ötken küni shawgüen weqesi heqqide mexsus doklat élan qilip mundaq deydu: "xitay terepning shawgüen weqesi bilen ürümchi weqeside ölgenler sani heqqide éytqanliri bilen Uyghur teshkilatlirining körsitiwatqan sani nahayiti perqliq. Musteqil bir tetqiqat guruppisi mexsus éniqlap chiqmighiche, bu sanni aydinglashturush mumkin emes."

Bu tetqiqat orni shawgüen weqesining körünüshte, bir ösek söz seweblik kélip chiqqanliqini, emeliyette bolsa, köchmen siyasitidiki tedbirsizlikning paji'esi ikenlikini bildürgen. Mezkur tetqiqat orni doklatida mundaq deydu: " medeniyet jehettin tamamen oxshimighan, öz ‏ - ara tilini uqushmighan, uning üstige ari'isida tarixiy mesililer bolghan ikki millet yashlirini bir o'unda ishleshke teshkillesh nahayiti chong mes'uliyetsizliktur."

Bügün yene dunya Uyghur qurultiyining tetqiqat merkizimu, shawgüendiki Uyghurlarning hazirqi weziyiti heqqide qisqa bir doklat élan qildi؛ doklattin melum bolushiche, nöwtte shawgüendiki Uyghurlar, zawutning sirtida mexsus hazirlan'ghan ikki séxqa orunlashturulghan. Ularning sirt bilen alaqisi pütünley üzüwétilgen.

Doklatta yene bildürülüshiche, toqquzaq nahiyisidin gu'angdunggha kélip ishlewatqan Uyghur ishchilarning sani 3400 neper bolup, buning 819 nepiri shawgüende. Shawgüendiki Uyghur ishchilarning chongi 32 yash, kichiki 18 yash bolup, mutleq köp qismi 21 yash etrapida. Bularning ichide 74 jüpi er - ayal.

Toqquzaq hakimining bildürüshiche, shawgüen'ge kelgen ishchilarning 80 i toluqsiz ottura mektep melumatigha؛ 20% i bolsa toluq ottura we ottura téxnikom melumatigha ige. Zawuttiki Uyghur ishchilarning arisida, toluqsizdin töwen melumatliq yaki jinayet tarixi bar yashlar yoq. Toqquzaq hakimi sözide zawuttiki yashlarning naxsha - usulgha amraq, shox emma aqköngül we ishchan yashlar ikenlikini eskertken.

En'giliyide chiqidighan gu'ardiyan gézitining ötken hepte gu'angdungda tekshürüsh élip bérishiche, zawuttiki xitay ishchilar, Uyghur ishchilarning yürüsh - turush we olturup qopushini yaxturmighanliqini, ikki millet ishchiliri arisida dawamliq sürkilish bolup turghanliqini, qisqisi bu ikki millet yashlirining bir jayda énaq yashiyalishining mumkinsizlikini bildürgen.

Nöwette, Uyghur teshkilatliri we bir qisim chet'ellik mutexessisler, xitayni köchmen we ishchi yötkesh siyasitini özgertishke chaqirmaqta. Musteqil tetqiqatchilar yene aptonomiye qanunidiki wedilerge asasen, Uyghur rayonidiki zawut - karxanilargha aldi bilen Uyghurlardin ishchi qobul qilishni tewsiye qilmaqta.

Toqquzaq nahiyisining hakimi exet yasin 20 ‏ - iyul küni muxbirlargha bergen melumatida, ichkirige ishchi yötkeshni dawamlashturidighanliqini, chünki toqquzaqning iqtisadiy ehwalining mushundaq qilishqa mejbur ikenlikini bildürgen. Uyghur közetküchiler, xitayning Uyghur qizlirini xitaygha yötkeshte, zorlash we muhtaj qaldurushtin ibaret ikki xil mejburlash sheklini qolliniwatqanliqini bildürgen idi.

Toqquzaq hakimi exet yasin nöwette shawgüendiki Uyghur ishchilarning otturiche ayliq ma'ashining 1200 yüen ikenlikini, toqquzaqta bunchilik pul tépish üchün az dégende 6 ay ishlishi kéreklikini ashkarilighan.

Shawgüendiki Uyghurlargha qarita nur bekrining pozitsiyesi bilen toqquzaq hakimining pozitsiyisi alahide perqliq bolup, bu perq chet'el muxbirliriningmu neziridin qachmighan.

Bu heqte eskertish bergen teywen muxbiri exet yasinni Uyghur ishchilargha qarita méhri - muhebbiti sözidin we ahangidin bilinip turatti dep yazghan. Nur bekri shawgüen weqesige Uyghur yashlirining intizamsizliqining seweb bolghanliqini isharet qilghan idi.