Shwétsariye hökümiti gu'antanamodiki 2 aka - uka Uyghurni qobul qilish qarari aldi

Süret, 2009 - yili 3 - féwral küni, shwétsariye ediliye ministiri we dölet komissari ewilin widmér shilumf xanimning muxbirlarni kütüwélish murasimida, muxbirlarning shwétsariye fédératsiyisining 2 uyghurni qobul qilish qarari toghrisidiki soallirigha jawap bériwatqan körünüshlerdin biri.

Shwétsariye hökümiti 3 - féwral élan qilghan bu heqtiki bayanatta mundaq déyilidu: "Bügün fédératsiye kéngishi amérikining güentanamo türmiside bigunah halda yillap tutup turulghan ikki neper xitay puqrasi Uyghurni insanperwerlik wejidin qobul qilishini qarar qilduq."

Bu Uyghurlar güentanamoda 2001 - yildin buyan qamalghan aka - uka mehbus bextiyar mehmut we erkin mehmutlar idi.

Yuqiriqi qérindashlarning adwokati élizabit gilson xanim mezkur qarardin intayin menmu bolghan bolsimu, qarar chiqquche bolghan ariliqta zor ümid kütüp kétishni xalimighan. U mundaq deydu: "men bek ümidlinip kétishtin endishe qilghan idim. Yoldishim bu künning ömridiki eng xushalliq kün ikenlikini bildürdi. Menche biz toy qilghan kün biz eng xushal künimiz bolsa kérek. Emma men hayajanlandim. Kéyin bu qarardin intayin memnun boldum."

Gilson xanimning bildürüshiche, nöwette amérika we shwétsariye da'iriliri bu aka - ukilarni shwétsariyige yerleshtürüshke alaqidar öz - ara chüshinish kélishimnamisini teyyarlawétiptu. U mundaq dédi: " emma men shwétsariye da'irilirining bu balilarni öz tupriqigha bir ay ichide ekitip bolushini kütimen we bu balilarning bir ay ichide shwétsariyige yötkilishini ümid qilimen."

Shwétsariye da'irilirining bu ikki aka - uka mehbuslarni qobul qilidighanliqi otturigha chiqqandin kéyin, xitay da'iriliri shwétsariye da'irilirini mezkur qararidin waz kéchishke köp qétim qistighan idi. Melum bolushiche, shwétsariye soda ministiri shwétsariye - xitay soda munasiwetlirini közde tutup bu ikki neper Uyghurni shwétsariyige qobul qilishqa qarshi chiqqan.

Halbuki, shwétsariye da'iriliri bügün bu heqte élip bérilghan awazgha qoyushta bu aka - ukilarni qobul qilishini qarar qildi.

Bu heqte toxtalghan shwétsariyining amérika paytexti washin'gtondiki elchixana xadimi munularni bildürdi: "nöwette biz xitay terep bilen erkin soda kélishimi söhbiti élip bériwatimiz. Bu soda ministirimizning bu Uyghurlarni élishqa qarshi turushidiki seweb. Chünki xitaymu, bularni qobul qilsaq xapa bolidighanliqini ochuq bildürgen idi. Biz güentanamoning tézrek taqilishigha töhpe qoshalighanliqimizdin xushalmiz. Xitay da'irilirining bu qararni chiqirishimizgha tesir körsetmekchi bolghanliqi éniq. Belkim ular bu ishtin xapa bolghandu."

Xitay hökümiti güentanamodiki Uyghurlarni her qandaq bir döletning qobul qilishigha izchil qarshi turup kelmekte idi. Derweqe xitay da'iriliri shwétsariyining bu heqtiki qararigha narazi ikenlikini bildürmekte.

Xitayning washin'gtonda turushluq elchixana xadimi xitayning dölet meydanini ipadilep mundaq dédi: "xitay hökümitining bu mesile heqqidiki meydani izchil we roshen. Amérika da'iriliri teripidin güentanamoda tutup turuluwatqan bu térror gumandarliri, afghanistanda térrorluqqa qarshi urushta tutulghan. Uyghur gumandarlar xitay puqrasi. Ular xitaygha qayturulup xitay qanuni boyiche bir terep qilinishi kérek."

Xitay da'iriliri bu xildiki pikirlerni, bu Uyghurlar güentanamogha qamalghan 8 yildin buyan, izchil tekrarlap kelmekte idi.

Shwétsariye da'iriliri bu Uyghurlarni qobul qilish qararining siyasiyni chiqish nuqtisi qilmighanliqini ilgiri sürmekte.

Roytérista neqil qilinishiche, shwétsariye edliye ministiri shlumpf xanim shwétsariyining xitay bilen yaxshi munasiwetni saqlap qélishini ümid qilidighanliqini bildürüp mundaq dédi: " axirida, hel qilghuch amil iqtisadi we diplomatik munasiwet. Biz bu qararni shwétsariyining insanperwerlik en'enisige asasen alduq."

Halbuki, amérika da'iriliri xitayning bu xildiki telep we naraziliqlirini bir chetke qayrip qoyup, hazirghiche eslidiki 22 neper Uyghurning 15 nepirini bixeter döletlerge orunlashturup boldi.

Shwétsariyining bu Uyghurlarni qobul qilish qararidin memnun bolghanliqini bildürgen amérika edliye ministirliqi dölet xewpsizliki bölümining bayanatchisi da'é'an boyd:" biz shwétsariye hökümiti we yura shtatining güentanamoni taqash ishlirimizgha yardemde bolghanliqidin minnetdarmiz. Shwétsariyige oxshash yéqin ittipaqdashlirimizning yardimi, güentanamoni taqash xizmitimizge nisbeten intayin muhim."

Shwétsariye hökümitining mezkur qarari ilin'ghandin kéyin, amérikigha jaylashqan qanuniy hoquqni qoghdash merkizi bayanat élan qilip, mezkur qarargha apirin oqidi we 5 yildin buyan bu aka - ukilarni qutuldurush yolida toxtawsiz izden'gen gilson xanimning emgikini teriplidi.

Gilson xanining bildürüshiche, u bügün güentanamogha téléfon qilip, öz dewagerlirige xoshxewerni yetküzidiken. U, "men bügün ulargha téléfon qilishni orunlashturdum. Biz téléfon qilishqa tirishsaqmu, herbiy da'irilerning testiqini almaq bek tes. Emma men ulargha bu xewerni yetküzüsh uchun jiddiy téléfon ikenlikini bildürüp ruxset aldim," dédi.

Dunya Uyghur qurultiyi yetküzgen melumatlargha qarighanda, dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanimning tapilishi bilen mu'awin re'is esqerjan we bash katip dolqun eysalar bu aka - ukilarni shwétsariyige aldurush yolida köp tirishchanliq körsetken idi. Aldiniqi hepte rabiye qadir xanim yétekchilikide dolqun eysa qatarliq bir hey'et shwétsariyige kélip, axbarat élan qilish we siyasiy rehberler bilen körüshüsh qatarliq pa'aliyetlerni élip barghan idi.

Ötken yili bérmudigha 4 neper Uyghur yerleshtürülgendin kéyin, güentanamoda yene 13 Uyghur éship qalghan. 2009 - Yili iyunda, palaw da'iriliri güentanamoda qélip qalghan 13 Uyghurning 12 nepirige panahliq béridighanliqi, qalghan bir nepirini qobul qilalmaydighanliqini bildürgen idi.

Kéyin ashkarilinishiche, palaw da'iriliri qobul qilmighan Uyghur esli erkin mehmut bolup, bu xewerni uqqandin kéyin uning inisi bextiyar mehmutmu palawgha bérishini ret qilip, akisigha hemrah bolup güentanamoda qélishni tallighan. Bu ikkiylenning hékayisi nurghun kishilerni tesirlendürgen.

Eger bu nöwet bu ikki qérindash saq - salamet shwétsariyige yerleshtürülse, güentanamodin jem'iy 17 neper Uyghur bashqa döletlerge yerleshtürülgen bolidu. Shuning bilen, güentanamoda yene 5 neper Uyghur qélip qaldi, emma bularning kéyinki teqdiri hazirche namelum.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.