Shwét tilidin Uyghur tiligha biwaste terjime qilin'ghan tunji tibbiy kitab : “Ilmiy tebi'et”

20 - Esirning bashlirida Uyghur éligha barghan shwét missyonérliri qeshqerde basma zawuti qurup bir qisim diniy kitablarni neshr qilghandin sirt, edebiyat, tarixqa munasiwetlik kitablarni we bir qisim derislik kitablarnimu neshr qilghan idi.

2013.01.11
shiwetsiye-uyghur-karvan-kitab-305.png 1935 - Yili stokholimda Uyghurlargha a'it neshir qilin'ghan “Karwan” dégen kitabning muqawisi
RFA/Yalqun


Bu kitablarning köpinchisi shwét aptorlar teripidin yézilip, shwétsiyide neshr qilin'ghan kitablar bolup, bularni shwét missyonérliri shwét tilidin biwaste Uyghur tiligha terjime qilghan. Derislik kitablarning ichide “Uyghur tili giramatkisi”, “Anatomiye”, “Ilmiy tebi'et” dégen kitablar bar.

“Ilimiy tebi'et” dégen bu kitabning esli nusqisi - 1902yili shwétsiyide neshr qilin'ghan “Tebi'iy pen oqushliqi” dégen kitab bolup, bu kitab eslide shwétsiyide belgilik tesirge ige penni omumlashturush xaraktéridiki yash - ösmürler oqushliqi idi.

Qeshqerde turghan shwét misyonérlirining ichide gunnar yarringgha ustaz bolghan gostaw rakéttek Uyghur tiligha puxta Uyghurshunaslar bolghandin sirt yene, bir türküm Uyghur tilida terjime ishliri bilen shughullinalaydighan Uyghur tili terjime guruppisi bar idi. Bu kitabni ene shu terjime guruppisidiki oskar hérmanson we gostaw albértlar birlikte shwét tilidin biwaste Uyghur tiligha terjime qilip chiqqan. Habil, exmet niyaz qatarliq Uyghurlar tehrirlik xizmitini ishligen. Habil esli yekenlik Uyghur bolup, xoten qoshunliri yekenni alghanda emir abdulla teripidin qetli qilin'ghan.

Bu kitab - 1933yili qeshqer basmixanisida ming dane bésilip jem'iyetke tarqitilghan bolsimu, emma Uyghur élida pütünley yoqulup ketken, taki hazirghiche birer nusqimu bayqalmighan. Bu kitabning hazir shwétsiyide birqanche nusqisi bolup, bularni lund uniwérsitéti kutupxanisidiki “Gunnar yarring qolyazma saqlanmiliri”, stokholim o'u'iwérsitéti “Gunnar yarring kutupxanisi” we “Shwétsiye missiyonér arxipxanisi”din uchratqili bolidu.

“Ilmiy tebi'et” namliq bu kitab jem'i ikki bölektin tüzülgen bolup, birinchi böliki ademlerge, ikkinchi böliki haywanlargha béghishlan'ghan. Kitabta adem anatomiyisige alaqidar uchurlar tepsiliy birilgen bolup, adem bedinidiki herqaysi ezalarning tüzülüshi, herikiti, iqtidari we ularning Uyghur tilidiki atilishi xéli mükemmel sewiyide izahlan'ghan. Bolupmu bu kitabta bügünki künde Uyghur tilining lughet terkipide kam uchraydighan, emma Uyghur tilining güzel we ixchamliqini ipadileydighan bir qisim qimmetlik tibbiy atalghular uchraydu.

Ilgiri Uyghur élide xoten Uyghur tibabet mektipide oqughan abdushükür samsaq ependi bu kitabning ehmiyiti heqqide toxtilip mundaq deydu:

Kitab bedi'iy noqtidin alghanda bayan, teswirliri mukemmel, tili güzel, konkrét, ixcham we chüshinishlik bolup, aldinqi esirning bashliridiki tbbiy ilim heqqide melum chüshenchige ige qilghandin sirt, shu dewirdiki Uyghur tilini tetqiq qilishtimu muhim ehmiyetke ige.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.