Xu jintaw amérika dölet mejlisidiki ziyaritide mejlis rehberlirining soghuq mu'amilisige uchridi

Ikki dölet rehbiri kishilik hoquq mesilisidiki köz qarash perqini bir chetke qayrip qoyup, ikki terep hemkarlishalaydighan ortaq nuqtilardiki hemkarliqni kücheytishke kélishkenlikini bildürgen idi. Lékin, amérika metbu'atlirining xewerliridin melum bolushiche, xu jintaw peyshenbe küni amérika dölet mejlisini ziyaret qilip, mejlis rehberliri bilen körüshkende, u aqsarayda érishken qizghinliqqa érishelmigen. Xu jintawning peyshenbe künlük ziyaret küntertipidiki eng muhim pa'aliyetlerning biri dölet mejlisini ziyaret qilip, mejlis rehberliri bilen söhbet élip bérish idi.

Amérika prézidénti barak obamaning charshenbe küni aqsarayda kechlik ziyapet bérip, xitay dölet re'isi xu jintawni kütüwélishi uning talash-tartishtiki 4 künlük amérika ziyaritining eng yuqiri pellisidur. Xu jintawning tünügünki pa'aliyiti aqsaraydiki murasim, ikki dölet rehbirining söhbiti, birleshme axbarat élan qilish yighini we aqsaraydiki kechlik ziyapetni asas qilghan idi. Xu jintawning amérika ziyaritining 3-küni yeni peyshenbe künidiki pa'aliyet küntertipi asasliqi etigende amérika dölet mejlisi rehberlirini ziyaret qilip, ular bilen söhbet élip bérish we amérika-xitay soda kéngishining chüshlük ziyapitige qatnishish idi. Xu jintaw bügün etigende dölet mejlisining awam we kéngesh palatasini ayrim-ayrim ziyaret qilip, dölet mejlisining awam we kéngesh palatasidiki jumhuriyetchi hem démokratik rehberler bilen söhbet élip bardi.

U awam palata re'isi jon bo'ér, awam palata démokratik az sanliqlar rehbiri nensi pelusi, kéngesh palata démokratik köp sanliqlar rehbiri xarriy réyid we shundaqla kéngesh palata tashqi ishlar komitéti re'isi jon kerriy, démokratik kéngesh palata ezasi richard lugar, jumhuriyetchi kéngesh palata ezasi jon mikéyin qatarliq zatlar bilen körüshken bolup, bu kishiler amérika kéngesh we awam palatasining xitayni izchil tenqid qilip kéliwatqan rehberliridur.

Xu jintaw awam we kéngesh palata rehberlirini ziyaret qilghanda, ular xitayda kishilik hoquqning depsende qiliniwatqanliqini tenqid qilghan. Awam palata re'isi jon bonér xu jintaw bilen ötküzülgen söhbet toghrisida melumat bérip, "xitayda kishilik hoquqning depsende qiliniwatqanliqi, diniy erkinlikning ret qilinip, mejburiy bala chüshürülüwatqanliqigha da'ir mesililerdiki endishimizni küchlük türde otturigha qoyduq" dep körsetti. Xu jintaw peyshenbe küni etigende ziyaret qilip, söhbet élip barghan jumhuriyetchi awam palata re'isi jon bon'ér bilen kéngesh palatasining démokratik köp sanliqlar rehbiri xarriy réyid prézidént obamaning charshenbe küni xu jintawning sheripige bergen kechlik ziyapetke qatnishishni ret qilghan mejlis rehberliridur. Xarriy réyid las wégastiki amérika yerlik metbu'atlirigha bergen xu jintawning ziyariti heqqidiki bayanatida xitay rehbirini "diktator" dep teripligen hem bir diktatorning sheripige bérilgen ziyapetke qatnashmaydighanliqini bildürgen. Gerche, xarriy réyid kéyinrek xu jintawni "diktator" dep atimasliqi kéreklikini bildürgen bolsimu, lékin u xitayning amérika hökümitidin bashqichirek bir hökümet ikenlikini tekitligen idi. U xu jintaw peyshenbe küni dölet mejlisini ziyaret qilip, söhbet élip barghan kéngesh palata rehberlirining biridur.

Awam palatasi tashqi ishlar komitétining re'isi élina rus létinant xanim xitay kishilik hoquq xatirisi we xitayning bezi xelq'ara mesililerde amérika bilen zitlishish pozitsiyisi tutuwatqanliqini shiddetlik tenqid qilip kéliwatqan amérika dölet mejlis ezasi. U, xu jintaw amérika dölet mejlisi rehberlirini ziyaret qilishning bir kün aldida mexsus ispat bérish yighini chaqirip, "xitayning xaraktéri we uning amérika menpe'itige körsitiwatqan tesiri" ge da'ir mesililerde mutexessis we pa'aliyetchilerning pikrini alghan idi. U yene, obamagha yazghan xu jintawning ziyariti heqqidiki bir mektupida obamani xu jintawning " bixeterlik, kishilik hoquq we iqtisadi mesililerde bergen yasalma wedisige ishinip ketmeslik" ke ündigen. Létinant xanim tashqi ishlar komitétidiki ispat bérish yighinida xu jintawni qedimki xitay impiratorlirigha oxshitip, "xitayda yerlik béyjingdiki merkizi hakimiyet bilen qarshiliship qélishtin saqlanmaqchi bolghanda éytilidighan mundaq bir maqale bar: taghlar égiz, impérator yiraqlarda. Ependiler, xanimlar bügün etigen bizge qalqan bolidighan taghlar qalmidi. Xitayning yéngi impératori téxi hazirla washin'gton'gha qondi" dégen idi.

AFP

Xu jintawning dölet mejlisi rehberlirini ziyaret qilip, ular bilen élip barghan söhbitining mezmuni axbarat wasitilirige ashkarilanmidi. Élina rus létinant xanim eger xu jintaw bilen körüshse, özining prézidént obamagha yazghan mektupining bir nusxisini uninggha béridighanliqini bildürgen idi. Amérika metbu'atlirining peyshenbe küni élan qilghan mezkur uchrishish heqqidiki xewerliridin melum bolushiche, xu jintawning prézidént obamaning kechlik ziyapet bérip, qizghin kütüwélishigha érishken tentenilik keypiyati, uning amérika dölet mejlisige qilghan ziyaritide eks etmesliki mumkin. Bu heqtiki xewerliride dölet mejlisi rehberlirining xu jintawgha soghuq mu'amile qilishidiki sewebler chüshendürülüp, buningda xitayning iqtisadi-soda siyasiti, xelq pulining kursi, kishilik hoquq depsendichiliki we shimaliy koriye mesilisidiki pozitsiyisi qatarliq amillarning roli barliqi, dölet mejlisi ezalirining bu mesililerde xitaygha tenqidi pozitsiye tutuwatqanliqi we bu ularning xu jintawni soghuq kütüwélishigha seweb bolidighanliqi ilgiri sürülgen.

Awam palatasi tashqi ishlar komitétidiki ispat bérish yighinida jumhuriyetchi awam palata ezasi kristofir simit prézidént obamaning xu jintawni yuqiri iltipat bilen kütüwalghanliqini tenqidlep, xitay rehbirining milyonlighan tinchliqperwer xitay, tibet we Uyghurlarni séstimatik qolgha élish we ulargha ten jazasi bérish qilmishida biwasite mes'uliyiti barliqini bildürdi. U mundaq dégen: "biz özimizge mundaq bir jiddiy so'alni qoyup béqishimiz kérek. Xu jintaw dégen kim? shuni untup qalmasliq kérek, 1989-yili tyen'enmén meydanida yüz bergen qirghinchiliqtin bir qanche ay burun xu jintaw béyjingning tibettiki tömür mushtumi idi. U tibet rahiblirini, rahiblirini hetta balilarni qiyin-qistaqqa élishqa buyrughan adem. Guwahchilarning éytishiche, balilar ölümge terk étilip, yüzligen kishining ölüshige seweb bolghan. Xu jintaw emgek lagérlirini teshebbus qilghan tipik diktator. Uning milyonlighan xitay, tibet we Uyghurlarning sistémiliq tutqun qilinishi we ten jazasigha uchrishida biwasite mes'uliyiti bar". Kristofér simit ispat bérish yighinidiki sözide yene, prézidént obamaning bir diktatorni zor iltipat bilen kütüwalghanliqini tenqidlep, obama we dölet ishlar ministiri hélari klintonning kishilik hoquqqa munasiwetlik mesililerde nahayiti konkrét bolushini, xu jintawni aqsarayda kütüwélish emes, belki uning ga'agadiki xelq'ara sot mehkimisige chiqirilishi kéreklikini bildürgen.

Amérika metbu'atlirining bu heqtiki xewerliride xu jintawning amérika dölet mejlisi rehberlirini ziyaret qilip, ular bilen élip barghan söhbitide bezi jumhuriyetchi dölet mejlis ezalirining xitayning herbiy ishlardiki yéqinqi parakendichilik herikiti, uning pul-mu'amile istratégiyisi we qoral-yaraq sodisigha da'ir mesililerni otturigha qoyghanliqini ilgiri sürgen. Lékin, xu jintaw shu küni amérika-xitay soda kéngishining chüshlük ziyapitide sözligen nutqida, xitayning amérikiliqlar yéqindin köngül bölidighan soda, teywen we tibet mesilisidiki meydanini sherhlep, amérikiliqlarni xitayning teywen we tibettiki igilik hoquqigha hörmet qilishqa chaqirghan we shundaqla xitayning herbiy hazirliqlar musabiqisige qiziqmaydighanliqini bildürgen.