Су мәсилиси қазақистан вә оттура асия дөләтлири арисида талаш-тартиш туғдурмақта

Шу җүмлидин оттура асияда қурулған бир қатар мәмликәтләр өз-ара сиясий, иқтисадий, мәдәний мунасивәтләрни қайта орнатти. Әлвәттә, бу җәрянда улар арисида бәзи мәсилиләрни бирлишип һәл қилиш вәзиписиму пәйда болған иди. Әйнә шуларниң бири мәмликәтләр ара өтидиған дәряларниң тәқдири, йәни һаят-тирикчилик үчүн зәрүр болған су мәсилисидур.

Мәзкур мәсилә пүтүнләй мәркизий асия райони үчүн муһим болуп, чоң дәряларниң барлиқи дегүдәк мәмликәтләр чегрилирини кесип өтиду. Қазақистан “хабар” агентлиқиниң мәлуматлириға қариғанда, өткән айда әнглийә пайтәхти лондонға җайлашқан  җуғрапийә баш җәмийитидә мәзкур мәсилиниң күн тәртипкә қоюлуши униң һәқиқәтәнму көпчиликни тәшвишләндүридиғанлиқи, бу мәсилигә болупму қазақистанниң чоң етибар бериватқанлиқи илгири сүрүлгән иди.
Йеқинда “сентр асия” тор гезитида елан қилинған “асия нйвис: мәркизий асияда су мәнбәлири сәвәбидин уруш чиқиш хәвпи өсмәктә” намлиқ мақалидә оттура асия мәмликәтлири арисида су мәсилисиниң интайин җиддий икәнлики оттуриға қоюлған. Мақалидә ейтилишичә, қазақистан қирғизистандин көпрәк су елишни көзлимәктә икән, әмди өзбәкистан болса таҗикистанда гидроелектир истансийисиниң селинишиға тосқунлуқ қилмақта тикән. Униңда мундақ дейилгән: “мәркизий асияда су билән тәминләш мәсилиси мәвҗут. Бирәр келишимсиз, бу қаршилиқ тоқунушқа айлинип кетиши мумкин.

Бишкәктә өткән музакириләрдин кейин қазақ вә қирғиз әмәлдарлири оттурисида қирғизистандин қошумчә су йәткүзүш һәққидә қазақистанниң тәлипи бойичә келишимни қолға кәлтүрүш мумкин болмиған. Шу арида, қаттиқ қурғақчилиқ өзбек вә қазақ фермичилириниң күн көрүш мумкинчиликлиридин мәһрум болушидәк хәвпни туғдурмақта.” мақалидә шундақла икки тәрәп бир келишимгә кәлгән тәқдиридә қирғизистанниң  тоқтоғул су амбиридин қазақистан үчүн су қоюп берилиши мумкинлики, мәркизий асияниң бир қәдәр қурғақчилиқ райони икәнлики,  су мәнбәлириниң тәкши бөлүнмигәнлики ейтилған. Униңда қирғизистан вә таҗикистанниң суға бай икәнлики, әмма тәбиий қезилмиларниң бу мәмликәтләрдә тамамән йоқлуқи, шу сәвәбтинла уларниң өзлиригә һаҗәт болған нәрсиләрниң орниға өзбәкистанға, қазақистанға вә түркмәнистанға су йәткүзүп беришни көзләвәтқанлиқи илгири сүрүлгән. Лекин су еқимидин төвәнгә қарап җайлашқан мәмликәтләр бу идийидин баш тартип, улар суниң өзлиригә тегишлик икәнликини әрз қилип, таҗикистан вә қирғизистанниң гидро електр истансийиси селиш пиланлириға қарши чиқмақта икән.

Мәзкур мақалидә көрситигән мәлуматларға қариғанда, таҗикистанниң вахш дәряси бойида “рогун” електр истансийисиниң селиниши билән у, дунядики әң егиз истанса болмақчи. Өзбәкистан болса мәзкур истанса селинған тәқдиридә, өзиниң су мәнбәлири үстидики назаритини йоқитип қойидиғанлиқидин әнсиримәктә. Шуниң үчүн  у таҗикистанниң су тосмиси селиш  арқилиқ муһитқа зиян йәткүзидиғанлиқини тәкитләп, хәлқара җамаәтчиликни буниңға  чарә қоллинишқа чақирмақта икән.

Шундақла, таҗикистан өз нөвитидә өзбәкистанни таҗик екиспортини, шу җүмлидин тавар пойизлирини өткүзмәй чегрида тутуп турғанлиқини әйиблимәктә, шуниң билән бир қатарда өзбәкистан таҗикистанға газ чиқиришни қисқартқан һәм түркмәнистандин келиватқан електр енергийисини тохтатқан, тәрәпләр арисидики мундақ тоқунушларни тохтитиш үчүн бу мәсилә бойичә бирәр келишимни қолға кәлтүрүш һаҗәт, дейилгән мақалидә.