X k g :tajikistan ichki-tashqi qoralliq küchlerning xewpsizlik tehditige uchrimaqta

Doklatning kirish qismida tajikistanning ottura asiyadiki eng namrat dölet ikenliki hemde bu döletning namratliqtin bashqa yene bir tehditke uchrawatqanliqi körsitilip mundaq déyilgen: bu dölet uchrawatqan yene bir muhim tehdit bolsa, ichki-tashqi qoralliq küchlerdin kélidighan xewpsizlik tehditidur.

Doklatta körsitishiche, tajikistan hökümet qisimliri tajikistanning resht wadisida 2010-2011-yilliri bash kötürgen yash öktichilerni pütünley meghlup qilalmighan, emma tajik prézidénti imam'eli rehman mezkur rayondikiler bilen bezi kélishimlerni tüzüp, waqitliq tinchliq ornatqan.

Doklatta, mezkur rayondiki yash öktichilerning tajikistan prézidéntigha bash aghriqi tughduridighanliqi heqqide toxtilip mundaq déyilgen: halbuki, tajikistan prézidénti nöwette afghanistanda talibanlar bilen bir septe jeng qiliwatqan islam xelipilikini qollighuchi teshkilat özbékistan islam herikitining riqabitige duch kélishi mumkin.

Resht wadisi 1992-yili bashlinip, 1997‏-yili ayaghlashqan tajikistan ichki urushi dawamida hökümetke qarshi küchler toplashqan rayonlarning biri bolup, ichki urush toxtighandin kéyinmu mezkur rayonda hökümetke qarshi naraziliq héssiyati peseymigen.

Melum bolushiche, 2010-yili 24-awghust, tajikistanning düshenbe shehiridiki bir türmidin qachqan 25 neper qachqunmu resht wadisidiki öktichilerge chétishliq bolup, bularni tutushqa chiqqan hökümet armiyisi resht wadisida hujumgha uchrighan idi.

2010-Yili 19-séntebirdiki hujumda yuqiriqi qachqunlarni tutush üchün yolgha chiqqan 75 neper hökümet armiyisining 28 nepiri öltürülgenliki xewer qilin'ghan idi.

Doklatta otturigha qoyushiche, nöwette resht wadisidikiler islam dinigha barghanche yéqinliship kétiwatqan bolup, hökümet da'iriliri tajikistanning bashqa jayliridimu buning omumliship kétishidin ensirep, jüme namizidiki xutbe mezmunlirini kontrol qilish, yashlarni meschitke bérishtin chekleshke oxshash tedbirlerni yolgha qoyghan.

Doklatta mezkur rayondiki tinchliq weziyitide xitayningmu menpe'iti barliqi körsitilgen.

Doklatta mundaq déyilgen: junggo da'iriliri tajikistan xewpsizlikining halaketke yüzlinishi tajikistan bilen 400 kilométir chégrilinidighan shinjang weziyitini jiddiyleshtürüwétishidin ensireydu.

Derweqe, xitay da'iriliri mushu ayning béshida tajikistan we qirghizistan qisimliri bilen birliship, qeshqerde térrorluqqa qarshi herbiy manéwir élip barghan, xitay mu'awin jama'et xewpsizlik ministiri mezkur manéwirning “Sherqiy türkistan küchlirige qaritilghan” liqini ilgiri sürgen idi.

Tajikistan eng namrat bolupla qalmastin mustebit tüzümdiki dölet bolup, amérika dölet ishlar ministirliqi 2010-yildiki kishilik hoquq doklatida tajikistanni “Kishilik hoquq eng éghir depsende qiliniwatqan dölet” ler qatarigha tizghan.

Melum bolushiche, 7. 5 Milyon nopusqa ige tajikistan xelqning 47% i intayin namrat. Bu xil ehwal tajikistan xelqide hökümettin narazi bolush keypiyatini éghirlashturuwetken.

Shundaqtimu, ötken ayda tajikistan prézidénti imam'eli rehman ereb elliridiki hökümetke qarshi namayishlargha tetbiqlighan namayishlarning tajikistanda yüz bérish éhtimali yoqluqini, tajikistan xelqning 1990-yillardiki ichki urushini qayta tekrarlashni xalimaydighanliqini bildürgen idi.

Halbuki, xelq'ara krizis guruppisi élan qilghan doklatta ilgiri sürüshiche, tajikistanda bash kötürüwatqan öktichi qoralliq küchlerning köpinchisi yashlar bolup, ular 1992-yilidin 1997-yilighiche sozulghan we nechche onming ademning ölüshini keltürüp chiqarghan ichki urushni béshidin kechürmigen iken.