تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى ھەققىدە تارىخشۇناسلار يېڭى دەلىل كۆرسەتتى

تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى 1952 ‏ - يىلى ئىمزالانغان

ئامېرىكا ئاۋازنىڭ بايان قىلىشىچە، تەيۋەن مۇزېيىنىڭ يېڭى باشلىقى لىن مەنخوڭ 4 ‏ - ئاينىڭ 19 ‏ - كۈنى لوس ئانجىلىستىكى بىر ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدا ،1951‏ - يىلىدىكى 'سانفىرانسېسكو تىنچلىق شەرتنامىسى' دىن باشقا، 1952 ‏ - يىلى يەنە بىر 'تەيبېي تىنچچلىق شەرتنامىسى' ئىمزالانغانلىقىنى ئىسپاتلىغان. ئۇنىڭ ئېيتىشىچە، بۇ مەسىلە خۇددى تەيۋەنلىكلەر ئارىسىدا داۋاملىشىۋاتقان 'تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى تېخىچە بېكىتىلمىگەن' دېگەندەك ئەمەس، بەلكى تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى 'تەيبېي شەرتنامىسى' دا ئاللىقاچان ئېنىق بېكىتىلگەن.

لىن مەنخوڭ ئامېرىكىدىكى خارۋارد ئۇنىۋېرسىتېتىنى پۈتتۈرگەن تارىخ پەنلىرى دوكتورى، تەيۋەننىڭ يېقىنقى زامان تارىخىنى تەتقىق قىلىۋاتقان مۇتەخەسسىس. ئۇ بۇلتۇر تەيۋەن پرېزىدېنت مەھكىمىسىنىڭ قارىمىقىدىكى دۆلەت تارىخ مۇزېيىنىڭ باشلىقلىقىغا تەكلىپ قىلىنغان.

تەيۋەندىكى دۆلەت تارىخ مۇزېيىنىڭ باشلىقى لىن مەنخوڭ يېقىندا تەيۋەن پرېزىدېنت مەھكىمىسىنىڭ باغچىسىدىكى تەيبېي مېھمانخانىسىدا ، يەنى 1952 ‏ - يىلى ياپونىيە بىلەن تىنچلىق شەرتنامە ئىمزالانغان ئورۇندا، ئەينى ۋاقىتتا ئىمزالانغان  'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى'نىڭ خىتايچە، ئىنگلىزچە ئەسلى نۇسخىسىنى كۆرگەزمە قىلىشقا تەييارلىق قىلىۋاتىدۇ.

'سانفىرانسېسكو تىنچلىق شەرتنامىسى' نىڭ كۈچكە ئىگە بولىدىغان ۋاقتى

تەيۋەندىكى دۆلەت تارىخ مۇزېيىنىڭ باشلىقى لىن مەنخوڭنىڭ لوس ئانجىلىستىكى بىر ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىندا دەلىل كۆرسىتىشىچە، 1951‏ - يىلى 9 ‏ - ئايدا ئىمزالانغان 'سانفىرانسېسكو شەرتنامىسى' دا ئۇرۇشتا مەغلۇپ بولغان ياپونىيە ھەققىدە بىر قاتار ئېنىق بەلگىلىمە بار. ئەمما ئەينى ۋاقىت ئامېرىكا بىلەن خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى بىر - بىرىگە قارشى ھالدا كورىيە ئۇرۇشىغا قاتنىشىۋاتقان ۋاقىت ئىدى. شۇڭلاشقا، بەلگىلىمە بويىچە، تەيۋەنگە مۇناسىۋەتلىك بولغان ياپونىيە ئۆزى چەتئەلنىڭ ھەربىي كۈچلىرى كونترول قىلىپ تۇرمايدىغان بولغاندا، ئۇ، تەيۋەن مەسىلىسىگە مۇناسىۋەتلىك بولغان باشقا بىر دۆلەت بىلەن تىنچلىق شەرتنامىسى ئىمزالىغاندا، ئاندىن كۈچكە ئىگە بولاتتى. شۇڭلاشقا 'سانفىرانسېسكو تىنچلىق شەرتنامىسى'نىڭ كۈچكە ئىگە بولۇشى  1952‏ - يىلى 4 ‏ - ئاينىڭ 28 ‏ - كۈنى جۇڭخۇئا مىنگو بىلەن ياپونىيە ئوتتۇرىسىدا  'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى' ئىمزالانغاندىن كېيىنلا، شۇ كۈنىدىن باشلانغان.
 
لىن مەنخوڭنىڭ ئېيتىشىچە، 'سانفىرانسېسكو شەرتنامىسى' دا، ياپونىيە ئۆزىنىڭ زېمىنى قىلىۋالغان تەيۋەن ئارىلى بىلەن پېڭخۇ ئارىلىدىن ۋاز كېچىدۇ، دەپ بەلگىلەنگەن ئىدى. ئەمما قايسى دۆلەتكە ئۆتكۈزۈپ بېرىلىدىغانلىقى تىلغا ئېلىنمىغان. بۇ شەرتنامە  'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى' ئىمزالانغاندىن كېيىنلا كۈچكە ئىگە بولغان ئىدى. ئەمەلىيەتتىمۇ، جۇڭخۇئا مىنگو ھۆكۈمىتى، ياپونىيىنىڭ زېمىنى دەپ قارىلىدىغان تەيۋەن بىلەن پېڭخۇ ئارىلىنى ئىگىلەپ تۇرغان ھالدا ياپونىيە بىلەن 'تەيبېي شەرتنامىسى'نى تۈزگەن ئىدى. دېمەك، بۇنىڭغا ، تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى تەيبېي تىنچلىق شەتنامىدىسىن كېيىنلا ئاللىقاچان ئېنىق بولغان ئىدى.

1978  ‏ - يىلىدىكى 'خىتاي - ياپون تىنچلىق شەرتنامىسى' دا تەيۋەن تىلغا ئېلىنمىغان

بەزىلەر  1978  ‏ - يىلى جۇڭخۇئا خەلق جۇمھۇرىيىتى بىلەن ياپونىيە ئوتتۇرىسىدا تىنچلىق شەرتنامىسى ئىمزالىغاندىن كېيىن 'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى' كۈچتىن قالغان، دەۋاتىدۇ. ئەمەلىيەتتە بۇ شەرتنامىدا تەيۋەن مەسىلىسى تىلغا ئېلىنمىغان. ياپونىيە بىلەن جۇڭخۇئا خەلق جۇمھۇرىيىتى دىپلوماتىك مۇناسىۋەت ئورناتقاندىكى شەرتنامىدىمۇ، تەيۋەن مەسىلىسى تىلغا ئېلىنمىغان. پەقەت تەيۋەن كەنپىتىلا شۇنىڭدىن كېيىن ياپونىيىدىكى بازىرىدىن مەھرۇم قالدى،  ئۇنىڭدىن باشقا ئۆزگىرىش بولمىدى.

لىن مەنخوڭنىڭ قارىشىچە، تەيۋەن پېڭخۇ ئاراللىرىدىكى ئادەملەر 'يەرلىك' ياكى 'سىرتتىن كەلگەن' دەپ ئايرىۋېتىلمەسلىكى كېرەك.

تەيۋەندىكى دۆلەت تارىخ مۇزېيىنىڭ باشلىقى تارىخشۇناس لىن مەنخوڭنىڭ ئېيتىشىچە، 60 يىلدىن بۇيان تەيۋەندە كۆپ ئادەمنىڭ بۇ تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسىدىن خەۋىرى يوق. كوممۇنىست پارتىيە تەيۋەننى ئۆزىنىڭ قىلىۋالماقچى، گومىنداڭ قايتىدىن چوڭ قۇرۇقلۇقنى قايتۇرۇۋالماقچى، تەيۋەنلىكلەر سىرتتىن كەلگەنلەرنى قوغلاپ چىقارماقچى، شۇڭلاشقا ھېچقايسىسى بۇ 'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى' نى تىلغا ئالماي كەلدى ۋە ھەم تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى بېكىتىلمىدى' دېگەننى كۆپ تەكىتلەپ كەلدى. ئەمەلىيەتتە، تەيۋەن، پېڭخۇ ئاراللىرىنىڭ جۇڭخۇئا مىنگونىڭ زېمىنى ئىكەنلىكى، بۇ ئاراللاردىكى ئادەملەرنىڭ جۇڭخۇئا مىنگونىڭ پۇقراسى ئىكەنلىكى ئاللىقاچان بېكىتىلىپ بولۇنغان. ئۇلار يەرلىك ياكى سىرتتىن كەلگەن دەپ ئايرىپ قارالماسلىقى كېرەك.

ھازىر بۇ مۇنازىرىگە تېخىمۇ كۆپ مۇتەخەسسىسلەر قاتشىشىۋاتىدۇ

تەيۋەندىكى دۆلەت تارىخ مۇزېيىنىڭ باشلىقى تارىخشۇناس لىن مەنخوڭنىڭ  تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى مەسىلىسىدە 'تەيبېي تىنچلىق شەرتنامىسى' نى دەلىل قىلىپ كۆرسەتكەندىن كېيىن، تەيۋەنلىكلەرنىڭ دۆلەت كىملىكى ھەققىدىكى دەۋاغا تېخىمۇ كۆپ مۇتەخەسسىسلەر قاتنىشىپ، بۇ ھەقتىكى مۇنازىرە ھازىر بارغانسىرى چوڭقۇرلىشىۋاتىدۇ.