Хитай һазир чоң қуруқлуқтин тәйвәнгә ярдәм беридиған “аваз” йөткәватиду

Һазир тәйвәндики сайлам паалийитидә, милләтчи партийә (гоминдаң) билән демократийә вә илғарлиқ партийиси (минҗиндаң) җиддий тиркишиватиду.
Мухбиримиз вәли
2012.01.10
ma-yinjyu-teywen-saylam-305.jpg Милләтчи партийә (гоминдаң) намзати ма йинҗю қоллиғучилири билән көрүшмәктә. 2012-Йили 9-январ, тәйвән.
AFP

Тәйвәндә 1‏-айниң 14-күни әтигән саәт 8 дин кәч саәт 4 кечә президент сайлими өткүзүлиду. Буниңға йәнә 4 күн қалди. Һазир тәйвәндә сайлам дағдуғиси қандақ болуватиду?

Һазир тәйвәндә туруватқан мустәқил тәтқиқатчи, әркин асия радиосиниң обзорчиси лин бавхуаниң баян қилишичә, буниңдин он күн бурун елан қилинған рай синашларниң нәтиҗисигә қариғанда, милләтчи партийә (гоминдаң) намзати ма йинҗю билән демократийә вә илғарлиқ партийиси (минҗиндаң) ниң намзати сәй йинвен ханим еришкән авазниң оттурисида пәрқ интайин аз иди. Бу, һәр икки тәрәпни җиддийликкә салған иди. Бурунқи бир қетимлиқ президент сайлимида, милләтчи партийә өзи елип барған рай синаш нәтиҗисини елан қилип, милләтчи партийә ғәлибә қилиду дәп җакарлиғандин кейин, өзи мәғлуп болған аччиқ савақни әстә тутқан болса керәк, бу қетим ма йинҗю һөкүмити, сайламдин бурун рай синаш елип бармаслиқ, елип барсиму нәтиҗисини елан қилмаслиқ һәққидә бәлгилимә чиқарди. Һазир тәйвәндики сайлам паалийитидә, милләтчи партийә (гоминдаң) билән демократийә вә илғарлиқ партийиси (минҗиндаң) җиддий тиркишиватиду.

sey-yinwen-xanim-saylam-385.jpg
Демократийә вә илғарлиқ партийиси (минҗиндаң) ниң намзати сәй йинвен ханим(солда) өзиниң қоллиғучилири арисида. 2012-Йили 9-январ, тәйвән.
AFP

Америка түнүгүн аласкиниң сабиқ штат башлиқи вә америка кеңәш палатаси әзаси франк мурковскини тәйвәнгә хәлқаралиқ сайлам көзәткүчиси қилип әвәтти. Канаданиң вә явропаниң сайлам көзәткүчилириму тәйвәнгә келип болди. Мәркизи агентлиқиниң баян қилишичә, бу көзәткүчиләрниң һәммиси тәйвән президент сайлимида, намзатларниң қайси биригә ян басмайдиғанлиқини, пәқәт әркинлик, кишилик һоқуқ вә қанун билән идарә қилиштин ибарәт демократийә принсиплириниң әмәлийлишишини вә сайламниң адил болған яки болмиғанлиқинила көзитидиғанлиқини җакарлиди. Америка көзәтчиси болса, америкиниң тәйвәнни қоғдаш мәҗбурийити барлиқини йәнә бир қетим кишиләрниң есигә салди.

Тәйвәндә президент сайлими өткүзүлидиған күнгә йәнә 4 күн қалғанда, хитайниң қоллиниватқан тәдбирлири немә? һазир тәйвәндә туруватқан мустәқил тәтқиқатчи лин бавхуаниң баян қилишичә, коммунист хитай һазир тәйвәндики демократик президент сайлимиға тақабил туруш үчүн техиму җиддий һәрикәт қиливатиду. Хитай йеқиндин буян чоң қуруқлуқтин тәйвән арилиға келидиған саяһәтчиләрни тохтитип қойди. Хитай еһтимал чоң қуруқлуқтин тәйвән арилиға кәлгән саяһәтчиләрниң тәйвәндики демократик сайламни көрүп, уларниң “яман өгинип қелиши” дин әндишә қиливатқанлиқиму бир пакит. Чоң қуруқлуқтин тәйвән арилиға келидиған саяһәтчиләрниң орниға тәйвәнлик содигәрләрниң чоң қуруқлуқтики хотун-балилирини айропиланға селип йолға селишқа башлиди. Хитай тәйвән ишханилири очуқ-ашкара һалда, уларни милләтчи партийиниң президент намзати ма йинҗюға аваз беришкә үндәватиду. Демәк хитай һазир чоң қуруқлуқтин тәйвәнгә сайламға ярдәм беридиған “аваз” йөткәватиду. Йәнә бир тәрәптин, тәйвәнликләрни мушу вақитта чоң қуруқлуққа берип саяһәт қилишқа чақириватиду. Хитай мушу сайлам вақтида, тәйвәнликләрни чоң қуруқлуққа қизиқтуруш үчүн, баҗ алмайдиған малларниң түрлирини көпәйтти.

Лин бавхуаниң баян қилишичә, тәйвәндики демократийә вә илғарлиқ партийисиниң намзати сәй йинвен ханим “тәйвән дегән җуңхуа минго, җуңхуа минго дегән тәйвән” дәп ениқ җакарлиған иди. Әмма хитай һазир сәй йинвен ханимни “тоқсан иккинчи йилида бирликкә кәлгән күз қараш” ни етирап қилиши керәк, әгәр буни етирап қилмиса икки тәрәп мунасивити бузулиду, тәйвәнниң иқтисади вәйран болиду, дәп тәһдит селиватиду. Әмәлийәттә 92‏-йили тәйвән билән хитай оттурисида бирликкә кәлгән көз қараш йоқ. У вақитта хитай “икки тәрәп бир хитай” дегән пикирни оттуриға қойғанда, тәйвән тәрәп “бир хитайда икки дөләт” дегән пикридә чиң турған иди. Шуниңдин кейинму һечқачан икки тәрәп бирликкә кәлгән көз қараш болған әмәс.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.