Tibet oqughuchiliri namayishidin kéyin, tibet we Uyghur élide weziyet jiddiyleshti

Süret, 2010 - yili 20 - öktebir, tibetning chapcha rayonidiki tibet oqughuchilirining namayishidin bir körünüsh.

Nöwette chingxeydiki qoralliq saqchi qisimlirining bir qisim tibet oqughuchilirini tutup ketkenliki heqqidiki xewerlermu ashkarilanmaqta. Bügün etigen radi'omiz gu'angdung bölümining ziyaritini qobul qilghan "xelq'ara tibetke yardem teshkilati"ning tetqiqatchisi zogéning bildürüshiche, chingxeyde qoralliq saqchi eskerlirining tibet oqughuchilirini tutush weqesi yüz bergen.

Zogén sözide, özlirining chingxeydin igiligen uchurigha asaslan'ghanda, tibet oqughuchilirining namayishi bashlan'ghandin buyan, chingxey ölkisining tibetler olturaqlashqan rayonlirida weziyet jiddiyliship ketkenlikini, herqaysi nahiyilerde qoralliq saqchi hem xelq saqchilirining kochidiki charlashnimu kücheytkenlikini bildürdi.

U yene, 23 - öktebir  shenbe küni chüshtin kéyin chingxey ölkisining tsulxo(xitayche xeynen) nahiyiside nahiyilik milliy ottura mektepning 20 nechche neper oqughuchisining qoralliq saqchilar teripidin tutup kétilgenlikinimu bildürdi.

Emma radi'omiz muxbiri xeynenning téléfon ziyritige jawap bergen tsulxo nahiyilik saqchi idarisining nöwetchi xadimi, nahiyide tibet oqughuchilirining tutulghanliqini inkar qildi.

Muxbir: 20 Nechche tibet oqughuchisining saqchilar teripidin tutup kétilgini rastmu?

Saqchi: Bu  ösek söz, bundaq ish yoq.

Muxbir: Undaqta tibet oqughuchilirining namayish ehwali qandaq?

Saqchi: Bu ishni siz oqughuchilarning özidin sorang, men bilmeymen. Saqchilar oqughuchilarni tutmidi, men birmu oqughuchini tutmidim.

Muxbir: Saqchilar charlashni kücheyttinglarmu?

Saqchi: Elwette shundaq qilduq.

Hazir hindistanda olturushluq chingxeylik oqutquchi seyrindosning bildürüshiche, rébkong nahiyiside 2000 etrapidiki tibet oqughuchiliri yekshenbe künimu dawamliq namayish qilghan bolup, saqchilar namayishchilarni qorshiwalghan bolsimu emma ashkara adem tutmighan.

U sözide, chingxeydiki tibet oqughuchilirining xitay tili ma'aripini omumlashturushqa qarshi élip barghan namayishining yekshenbe künimu dawamlashqanliqini, nahiyilik 1 - ottura mektipining oqughuchilirini saqchilar mektep ichige qamal qiliwalghan bolsimu, emma nahiyilik2 - ottura mektipidiki2000 etrapidiki tibet oqughuchilirining saqchilarning qorshawi ichide nahiyini aylinip namayishni dawamlashturghanliqini bildürdi.

Chingxeydiki tibet oqughuchilirining namayishi tézlikte xitaydiki bashqa jaylargha kéngeygen bolup, ötken jüme küni béyjing milletler uniwérsitétining tibet oqughuchiliri mektep ichide namayish qilghan. "Uyghur biz" toridiki xewerdin melum bolushiche, milletler uniwérsitétidiki Uyghur oqughuchilarmu tibet oqughuchilirigha medet bergen we Uyghurlar bilen tibetlerning teqdirdash ikenlikini bildürüp, özlirining tibet oqughuchilirining tibet tilini qoghdash yolida körsetken jasaritige qayilliqini ipadiligen.

Bügün etigen béyjing milletler uniwérsitétining öz kimlikini ashkarilashni xalimighan bir neper oqughuchisi radi'omiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, ikki kündin buyan mektep ichidiki weziyetning intayin jiddiyliship ketkenlikini bildürdi.

U sözide mektep da'irilirining Uyghur oqughuchilirigha bolghan diqqitini téximu kücheytkenlikini, da'irilerning Uyghur oqughuchilarni agahlandurup, mektep ichide tibet oqughuchilirini qollash heriketliride bolmasliqni, weqeni intérnét hem téléfon arqiliq sirtqa tarqatmasliqni, eger xilapliq qilghuchilar bayqalsa ulargha qattiq chare körülidighanliqini uqturghanliqini, emma mektep ichide Uyghur oqughuchiliri bilen tibet oqughuchilirining birnechche kündin buyan tolimu yéqinliship ketkenlikini, her ikki millet oqughuchilirida hayajanlinish keypiyati körülüwatqanliqini bildürdi.

Milletler uniwérsitétidin ziyaritimizni qobul qilghan bir oqutquchi nöwette xitay hökümiti teshebbus qiliwatqan " qosh tilliq oqutush" namidiki xitay tilini omumlashturush siyasitining, Uyghurlar arisida alliburun bashlinip bolghanliqi üchün, ma'aripni xitaylashturush siyasitige nisbeten Uyghurlarning naraziliq keypiyatining burunla xéli kücheygenlikini bildürdi. U sözide tor betliride 2 yildin buyan bu xil naraziliq ipadilen'gen tenqidiy maqalilerning dawamliq élan qilinishining bu qétim tibet oqughuchilirining " xitay tili ma'aripini omumlashturush" qa narazi bolup élip barghan namayishida melum tesir körsetkenlikini ilgiri sürdi.

Chingxey ölkisi rébkong nahiyilik ma'arip idarisining bir xizmetchi xadimi, radi'omiz ziyaritini qobul qilip, özining bu qétim nahiyidiki tibet oqughuchilirining naraziliq namayishigha, bu oqughuchilarning hökümetning "qosh tilliq ma'arip siyasiti" ni "xata chüshinip qalghanliqi seweb bolghan", dep qaraydighanliqini bildürdi.

Béyjing milletler uniwérsitétidin ziyaritimizni qobul qilghan bir oqutquchi nöwettiki weziyet tereqqiyati heqqidiki perizini otturigha qoydi. Uning qarishiche, nöwette xitay hökümiti Uyghurlar hem tibetler üstidin yürgüzüwatqan milliy siyasitide mesile éghir bolup, nöwettiki ehwal astida hökümet aldi bilen "qosh til ma'aripi" namida atiliwatqan, ma'aripni xitaylashturush siyasitige tüzitish kirgüzüshi kérek iken.

U sözide yene, eger hökümet da'iriliri namda milliy aptonomiye hoquqi bérilgen bu milletler térritoriyiside, ma'arip hem hökümet xizmetliride yerlik milliy tilni qollinishigha dawamliq cheklime qoysa, bu rayonlarda hökümetke bolghan naraziliq heriketlirining barghanche köpiyip, téximu chong weqelerning yüz bérish éhtimali barliqini ilgiri sürdi.

Nöwette tibet oqughuchilirining namayishi xelq'ara metbu'atlarning qiziq nuqtisigha aylan'ghan bolup, weqening tereqqiyati dunya jama'etchilikining diqqet nuqtisigha aylanmaqta.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.