Rabiye qadir xanim maqale élan qilip, tibet weziyiti bilen sherqi türkistan weziyitini sélishturdi

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghur milliy herkitining rehbiri rabiye qadir xanim. AFP Photo

Uyghur milliy herkitining rehbiri rabiye qadir xanim, washin'giton pochtisi gézitining bügünki yeni 1 ‏ - april sanida maqale élan qilip, nöwettiki tibet weziyiti bilen sherqi türkistan weziyitini sélishturdi. U sélishturmisida ikki milletning derdi oxshash, emma dunyada étiwari oxshash bolmaywatidu dep yazdi.

"Téléwizordiki namayish we qanliq toqunush, hayatimning eng muhim bir burulush nuqtisini ésimge saldi"

Rabiye qadir maqalisining béshidila, xitay terepning ténchliq sheklidiki tibetlikler namayishini qanliq basturush arqiliq tibet yashlirini zorawanliq yolini tallashqa mejburlap qoyghanliqini bildürgen. "Téléwizordiki namayish we qanliq toqunush körünüshlirini körginimde hayatimning eng muhim bir burulush nuqtisini ésimge aldim" déyilidu maqalida we mundaq dawam qilidu: " 1997 ‏ - yili féwral éyi, sherqi türkistanning ghulja shehiride minglighan Uyghur yashliri namayish ötküzüp erkinlik we barawerlik telep qildi, insaniy heq - hoquq telep qildi. Xitay terep quruq qol namayishchilarni qoralliq basturdi, aman qalghanlirini tutqun qildi we ölüm jazasi berdi."

Rabiye qadir xanim yene, del eshu minutta, hayatidiki eng chong qararni bergenlikini, gerche xeterlik bolsimu xelq terepte gep qilishni wijdaniy burchi dep bilgenlikini, bu burchini ada qilghini üchün, türmide 6 yil yatqanliqini sözlep ötidu.

Rabiye qadir xanim: "ikki milletning derdi oxshash"

Rabiye qadir xanim, yuqiriqi sewebtin ikki oghlining nöwette türmide yétiwatqanliqini eskertkendin kéyin maqalisini mundaq dawamlashturidu: "men tibetlik anilargha échinimen, chünki men oghli namayishta étip öltürülgen Uyghur anilarning yighisini anglighanmen. Men tibetlik atilargha échinimen, chünki men oghlining boynigha taxtay ésilip, köz aldida kocha aylandurup achiqip étiwétilgen charisiz atilarning peryadini anglighanmen. Men türmidiki tibet yashlirigha hésdashliq qilimen, chünki men, qarangghu kamirda, xitay gundipayliri bilen hayatining axiriqi minutlirighiche qarshilashqan jesur isyankarlargha shahid bolghanmen."

Rabiye qadir xanim tibet xelqi bilen sherqi türkistan xelqining ortaq dertke muptila ikenlikini, her ikki milletning xitayning köchmen siyasitining qurbani boluwatqanliqini, her ikki milletning iqtisadiy sahede chetke qéqiliwatqanliqini, diniy étiqadining cheklimige uchrawatqanliqini, her ikki millet xelqining béyjingdin we xitay hakimiyitidin yirginidighanliqini bildürgendin kéyin mundaq yazghan " mana bu chet'eldiki tibet - Uyghur pa'aliyetchilirining hemkarliqining asasi sewebi". Rabiye xanim bu sözliri arqiliq, xitay da'irilirining bayanatlirini jawablandurghan. Chünki xitay hökümiti aldinqi hepte, dalay lamani térrorchi Uyghurlar bilen hemkarlashti dep eyibligen idi.

Inkas: " dunya tibetke köngül bolup, Uyghurlargha biperwa qarawatidu"

Wetendin kelgen bezi inkaslarda, Uyghur élidiki weziyetning eslide tibettinmu éghir ikenliki, dunyaning tibet mesilisige köngül bérip Uyghur mesilisige köngül bölmeywatqanliqi heqqide shikayetlermu yézilghan idi, bu qétim xotende yüz bergen weqedin dunyaning xewersiz qalghanliqi, inkaschilarning sherqi türkistan weziyiti tibet weziyitidinmu éghir dégen shikayitining toghriliqini otturigha chiqardi.

Rabiye qadir xanim Uyghur xelqining bu shikayitinimu maqaliside qisturup ötken: dunya metbu'ati tibettiki paji'elerge diqqitini merkezleshtürüwatidu, emma sherqi türkistan'gha az qarawatidu. Emeliyette, bügün sherqi türkistan kochiliri pütünley dégüdek xitay saqchilirining qamali astida. Xitay köchmenliri sewebidin Uyghurlar ishsizliqning, yoqsulluqning azabini tartiwatidu. Uyghur tili mekteplerdin siqip chiqiriliwatidu, Uyghur qizliri mejburiy halda xitay ölkilirige yötkiliwatidu.

Rabiye qadir: " u erkinlik mesh'ili emes"

Rabiye qadir xanimning maqalisining serlewhisi " u erkinlik mesh'ili emes " bolup, u maqaliside, xitayning olimpik mesh'ilini aylandurush musapisi ichide sherqi türkistanning ürümchi we qeshqer shehiridin ibaret ikki qedimiy shehiridin ötidighanliqini, bu aylanmini Uyghurlarning xalimaydighanliqini bildürgen we xitayning mezkur mesh'el aylandurush sepirini " inaqliq sepiri" dep atishini hakimiyetning wehshiy yüzini yoshurush dep bayan qilghan.

Rabiye qadir xanim maqalisining arqisida, " eger xitay xelq'ara jem'iyetning mes'uliyetchan bir eza bolushni arzu qilsa, tibet we sherqi türkistan xelqining heqiqiy wekilliri bilen söhbet üstilige kélishi kérek," dégen. (Shöhret hoshur)