14 - Mart lxasa toqunushi we Uyghurlarning inkasliri

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

3 - Ayning 14 - küni lxasa shehirining kochilirida keng kölemde namayish we toqunush yüz bergen bolup, sürette, is - tütek ichide köyüwatqan mashina. AFP Photo

Bu yil 10 ‏ - mart küni tibetning lasa shehiride bashlan'ghan ténchliq sheklidiki namayish 14 ‏ - mart künige kelgende toqunushqa aylinish bilen tibet milliy heriket tarixida yéngi bir bet échildi. Bu bet 14 ‏ - mart weqesi dep ataldi. Weqede arzu - telepliri qopalliq bilen ret qilin'ghan namayishchilar, xitay saqchi hem puqralirigha hujum qilghan؛ dukanlarni urup - chaqqan؛ aptomobillargha ot qoyghan؛ xitay saqchiliri namayishchilarni oqqa tutqan, weqe jiddiyliki bilen dunya jama'etchilikining küchlük diqqet ‏ - étibarini tartti.

Rabiye qadir xanim 14 ‏ - mart lasa weqesi heqqide bayanat élan qildi

Tibet we Uyghurdin ibaret xelqliri teqdirdash bolghan bu ikki milletning, muhajirettiki siyasiy pa'aliyetchiliri yillardin béri sepdash bolup heriket qilmaqta. Muhajirettiki tibet Uyghur hemkarliqi, 1960 ‏ - yillardin bashlan'ghan, 1980 ‏ - yillarning otturigha kelgende resmiy teshkiliy munasiwet shekillen'gen. Yeni 1984 ‏ - yili sherqi türkistan, tibet, ichki mongghulistan hemkarliq teshkilati qurulghan, 1997 ‏ - yili ghulja weqesi yüz bergende chet'eldiki xitaygha qarshi namayishlarda tibetliklermu aldinqi septin orun alghan.

Bu ikki millet arisidiki dostluq bu qétimqi lasa weqesidimu ipadilendi. Bügün Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim, 14 ‏ - mart lasa weqesi heqqide bayanat élan qilip, sherqi türkistan xelqining tibetliklerning heqqaniy kürishini chin yürikidin qollaydighanliqini, we weqening chiqishigha sewebkar bolghan xitay hökümitini qattiq eyibleydighanliqini bildürdi. Rabiye qadir xanim bayanatida yene, barliq sherqi türkistan teshkilatlirini, öz jayliridiki tibet teshkilatliri bilen tézdin alaqiliship, xitaygha qarshi birlikte heriket qilishqa chaqirdi.

15 ‏ - Mart küni sherqi türkistan uchur merkizi bayanat élan qilip, tibetliklerning heqqaniy telipini qopalliq bilen ret qilghan hem namayishchilargha oq chiqarghan xitay hökümitini qattiq eyiblidi. Bu teshkilat bayanatida yene, tibet yashlirining jasariti we pidakarliqigha apirin oqudi.

Xitay da'iriliri 14 ‏ - mart tibet weqesini zorawanliq weqesi dep bildürdi

Lxasa shehiri xitay saqchi we armiyisi teripidin qamal qilin'ghan. AFP Photo

Shenbe künidin bashlap dawamlishiwatqan amérikidiki tibetlikler namayishida Uyghurlarmu aktip ishtirap qilmaqta, namayishlarda, tibet bayriqi bilen bille ay yultuzluq kökbayraqmu birlikte lepildimekte. Tünügün washin'gtondiki namayishta, saqchilar belgilep bergen pasildin atlap ötüp xitay elchixana binasigha bösüp kirishke intilgen we tibet teshkilat rehbiri teripidin tosup qélin'ghan 5 neper namayishchidin ikki nepiri Uyghur bolup, ene shulardin biri öz tesiratini tesirlik qilip sözlep berdi.

Xitay da'iriliri aldinqi küni bayanat élan qilip, 14 ‏ - mart tibet weqesini urup - chéqish we bulash xaraktérlik zorawanliq weqesi dep bildürdi hem weqege qatnashquchilarni topilangchilar dep eyiblidi.

Hazir gérmaniyide yashawatqan Uyghur ziyaliyliridin küresh ataxan, tibetliklerning qarshiliq herikitini, insaniy hoquqini qolgha keltürüsh üchün élip barghan heqqaniy heriket dep qaraydighanliqini bildürdi. Bir qanche dukanni urup ‏ - chéqishni bulangchiliq déyishke toghra kelse, bir millet tupriqining yer asti - üsti bayliqini ruxsetsiz ekitiwatqan xitay dölitini néme déyish kérek dep so'al qoyghan ataxan, so'alini mundaq jawablandurdi.

Namratliq, ishsizliq, heq - hoquqsizliq ichidiki hayatning, ot ichidiki hayatqa oxshash azapliq ikenlikini eskertken ataxan, tibet namayishchilirining ot qoyush herikitini eyibleshke toghra kelse, buni keltürüp chiqarghuchi xitay terepni eyibleshning toghra ikenlikini bildürdi.

" Xitay hökümiti xitay xelqining hayati bixeterlikinimu tehditke qoyuwatidu"

Tibetlikler bu qétim körsetken jasaret we pidakarliqini Uyghurlarningmu 1990 ‏ - yili barin inqilabida we 1997 ‏ - yili ghulja weqeside toluq körsetkenlikini eslep ötken ataxan, xitayning insan iradisini qoralgha tayinip boysundurmaqchi bolushining xata bir tallash ikenlikini bildürdi.

Ataxan sözining axirida, xitay hökümitining nöwette qattiq basturush heriketliri arqiliq öz xelqining yeni xitay xelqining hayati bixeterlikini tehdit astigha qoyuwatqanliqini bildürdi we buning pakiti süpitide, 14 ‏ - mart küni ot qoyup köyduriwétilgen xitay puqralirini körsetti we xitay hökümitining oz xelqining hayati bixeterlikini oylap bolsimu zorawanliqtin waz kéchishi kéreklikini tekitlidi. (Shöhret hoshur)