Lxasaning weziyiti yenila jiddiy, isyan tibetning qoshna rayonlirigha kéngeydi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Tibet paytexti lxasa kochilirini igiliwalghan xitay tanka we armiyisi. Süret, 15 - mart küni tartilghan. AFP Photo

Tibet paytexti lxasada yüz bergen isyan asasen tinjitilghan bolsimu, lékin lxasa shehirining weziyiti yenila jiddiy bolup, herbiy we saqchilar kocha we sheherge kirish éghizlirini tizginlep, weqe tughdurghuchilarni axturmaqta iken. Da'iriler lxasa shehirining weziyitini tizginligen'ge qarimay, isyan tibetke qoshna chingxey, gensu we sichüen ölkiliridiki tibetler olturaqlashqan rayonlargha kéngeydi. Tibet rohani dahisi dalay lama bolsa xitay da'irilirining namayishchilarni basturush herikitini "medeniyet qirghinchiliqi "dep eyibligen. Xelq'ara jem'iyet bolsa tibet weziyitining özliride endishe qozghawatqanliqini bildürmekte.

Herbiy we saqchilar öymu - öy axturup gumandarlarni tutqun qilmaqta

Xitay da'iriliri tibet paytexti lxasa shehiride ghezeplen'gen tibet namayishchilirining isyanini basturghandin kéyin, lxasa shehirining weziyiti asasen tinjighan bolsimu, lékin sheherde weziyet yenila jiddiy bolup, xitay herbiy we saqchi qisimliri weqe tughdurghuchilarni tutqun qilmaqta. Xitay herbiy qisimliri yekshenbe küni etigen sa'et 8:00 lerde 200 dane herbiy aptomobil we tankining yol bashlishi bilen lxasa sheher merkizige kirip, sheher merkizi we budala sariyining etrapidiki kocha - koylar hem ibadetxanilarni igelligen shundaqla bu rayonni pütünley tizginligen idi.

Xewerlerge qarighanda, saqchi we herbiyler lxasa shehiri we sheherge kirish éghizlirida tekshürüsh ponkitlirini qurup, ötken - kechkenlerni we qatnash qorallirini tekshürmekte iken. Lxasa shehiridiki puqralar radi'omizgha da'irilerning lxasa sheher merkizidiki bina ögzilirige herbiy mergenlerni orunlashturghanliqini, herbiy we saqchilarning öymu - öy kirip axturush élip bérip, weqe sadir qilghuchi dep gumanlan'ghan kishilerni tutqun qiliwatqanliqini bildürmekte.

Lxasa shehiri xitay saqchiliri teripidin qamal qilin'ghan. AFP Photo

Ularning eskertishiche, da'iriler lxasa sheher puqralirini agahlandurup, sheherdiki her bir tibetlikning öyide axturush élip bérilidighanliqini, dalay lamaning resimi we isyan'gha qatnashqan kishilerning sürüshtürülidighanliqini, héchkimning axturush we tutqun qilish herikitige tosalghu bolmasliqini, kishilerning toplanmasliqini tekitligen.

" B d t kishilik hoquq kéngishi tibetke tekshürüsh ömiki ewetishi kérek "

Tibet rohani dahisi dalay lama xitay da'irilirining tibettiki herikitini " medeniyet qirghinchiliqi" dep eyiblimekte we xelq'ara jem'iyetning tekshürüsh élip bérishini telep qilmaqta. U daramsalada muxbirlargha,xitayning lxasadiki weqege tutqan pozitsiyisini"meqsetlik yaki meqsetsiz élip bériliwatqan medeniyet qirghinchiliqidur " dep körsetti . Lxasadiki weqede ölgen tibetlerning sani toghrisida terepler oxshimighan melumatlarni élan qilishmaqta.

Xitay hökümiti weqede 13 ademning ölgenlikini jakarlidi. Bu sanni tibet aptonom rayonining mes'uli champa ponsok, düshenbe küni béyjingda muxbirlargha tekitligen bolup, bu san xitay hökümiti aldinqi küni élan qilghan san'gha qarighanda 3 adem köp. Lékin tibet sergerdan hökümiti ölgenlerning 100ge yétidighanliqini ilgiri sürmekte. Hindistanning daramsala rayonidiki tibet sergerdan hökümitining bash ministiri samdong rénpochi "ölgen tibetliklerning heqiqiy sani toghrisida bir néme démek tes, emma 100 ge yéqinlishidighanliqi perez qilinmaqta " deydu. Tibet sergerdan hökümiti xelq'ara olimpik komitéti we b d t ning tibet weziyitige arilishishini telep qilmaqta.

Tibet sergerdan hökümitining bayanatchisi séring tashi yekshenbe küni daramsalada " biz xelq'ara jem'iyetni jümlidin b d t we xelq'ara olimpik komitétini xitaygha qoral küchi ishletmeslik, tibet xelqining hoquqigha hörmet qilish toghrisida xizmet ishleshke chaqirimiz " dep tekitleydu. Tibet sergerdan hökümiti yene b d t kishilik hoquqi kéngishining tibetke tekshürüsh ömiki ewetishini telep qilmaqta. Bu telepni daramsaladiki sergerdan hökümiti düshenbe küni washin'gtondiki tibetni himaye qilish yighilishida tarqatqan bayanatida otturigha qoydi.

" Tibetke musteqilliq! xitaylar tibettin chiqip ketsun! dalay lama yashisun! "

Ténchliq namayishi bashlighan tibetlikler. AFP Photo

Xitay hökümiti lxasa shehirining weziyiti tinjighanliqini jakarlighan bolsimu, lékin lxasadiki namayish chingxey, gensu we sichüenlerdiki tibetler olturaqlashqan rayonlargha kéngeygen we namayish nahayiti tizla isyan'gha özgergen hem gensuning naba wilayitidiki isyanda az dégende 7 neper tibet puqrasi öltürülgen. Tibetler gensuning naba wilayiti we jenubiy gensudiki machu nahiyiliride namayish qilip, shu jaydiki saqchilar bilen toqunushqan we 7 neper tibet namayishchi naba wilayitidiki kirti ibadetxanisi etrapida yüz bergen toqunushlarda öltürülgen.

Gensuning machu nahiyisidiki namayishchilar dalay lamaning resimini kötürüp,"tibetke musteqilliq", "xitaylar tibettin chiqip ketsun", " dalay lama yashisun " dégen shu'arlarni towlidi. Gensuning lenju shehiride gherbiy shimal uniwérsitétidiki tibet oqughuchilar mektep qorusida yighilish ötküzüp, "tibet xelqi bilen bir meydanda turidighanliqini" ipadiligen. Yene bezi xewerlerde béyjing merkizi milletler uniwérsitétidiki tibet oqughuchilarning düshenbe küni yighilish ötküzgenliki ilgiri sürgen bolsimu, lékin bu xewer hazirgha qeder ispatlanmidi.

Sichüendiki tibetler olturaqlashqan genzi rayonidiki bir tibet puqrasi bu jaydiki "weziyetni nahayiti jiddiy" dep körsetti. U, 15 ‏- mart küni genzining kamtawo dégen yéride tibetlerning namayish qilghanliqini, xitay hökümiti 10 aptomobilda esker yötkep kélip, bu jaydiki bir ibadetxanini qorshiwalghanliqini bildürdi. Bir tibet oqughuchi radi'omizgha "bu jaydiki mekteplerning taqalghanliqini, xitay bixeterlik qisimlirining kocha - koylarda charlash élip bériwatqanliqini, weziyet nahayiti jiddiy bolup, hemme yerde saqchilarni uchratqili bolidighanliqini" eskertidu.

" Weqede ölgenlerning a'ile tawabatidin hal soraymen "

Xelq'ara jem'iyet tibettiki weqening özliride endishe qozghawatqanliqini, xitay da'irilirining özini tutuwélishini we tibet puqralirining yighilish erkinlikige hürmet qilishini tekitligen bolsimu, lékin olimpik musabiqisini bayqut qilishning toghra bolmaydighanliqini ilgiri sürmekte. Yawropa ittipaqidiki döletler we yawropa olimpik komitéti düshenbe küni béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilish éhtimalini chetke qaqti.

Gollandiye hökümiti shu küni xitayning ga'agadiki bash elchisini chaqirtip, "tibettiki weqelerning gollandiyini nahayiti endishige séliwatqanliqini" bildürgen. Tibettiki weqedin endishe qiliwatqan dölet yalghuz gollandiye emes. Bu weqe yene xelq'ara olimpik komitétini endishige salmaqta.

Yekshenbe küni tibettiki weqe özliride pewqul'adde endishe qozghawatqanliqini tekitligen olimpik komitétining re'isi jeks rogi, tibettiki weziyetning tézrek tinchlinishini we shundaqla weqede ölgenlerning a'ile tawabatidin hal soraydighanliqini bildürdi. (Erkin)