Qarayim millitining tili yoq bolup kétish xewipi astida turmaqta

Süret, proféssori témur ghoja ependining qaraylar namliq kitabining muqawisi we uning 1999 - yili 15 - noyabirda litwadiki qaraylar yurtini ziyaret qilghandiki süriti.

Gérmaniyining myunxén uniwérsitéti, qarayim xelqi üstide uzun yillardin buyan tetqiqat élip bériwatqan türkiye koch uniwérsitéti proféssori témur ghoja ependini qarayim xelqi heqqide doklat bérishke teklip qilghan bolup, témur ghoja ependi myunxén uniwérsitétigha bérishtin ilgiri litwada yashawatqan qarayim xelqi bilen bir muddet birge yashighan. U bu jeryanda türkiy tilda sözleydighan qarayimlarning awazlirini ün alghugha élish, ularning örp ‏- adetlirini öginish ishliri bilen shughullan'ghan hemde ular bilen buningdin kéyin öz ana tilini saqlap qélish üchün qandaq qilish heqqide pikirleshken.

Myunxén uniwérsitétida qarayimlar toghrisida doklat bergen témur ghoja ependi, dunyada 2000 neper qarayimning qirim, okra'iniye we rusiyide yashaydighanliqini, peqet litwada yashawatqan qarayimlarningla öz ana tilini saqlap qalghanliqini bildürgen.

 Litwa hökümitining qarayimlarning tilini saqlap qélishqa alahide köngül bölüwatqanliqini bildürgen témur ghoja ependi, litwada yashawatqan 230 neper qarayim üchün mexsus ibadetxana we ana til mektipi échilghanliqini bildürdi.
 
Dunyada 200 milyon türkiy xelq barliqini otturigha qoyghan témur ghoja ependi sözide yene, türkiy xelqlerning "köp sanliq türki xelqler we az sanliq türki xelqler" dep ikki türge bölünidighanliqi, türk, Uyghur, özbék, qazaq qatarliqlarning köp sanliq türkiy milletler ikenliki, emma qarayimlargha oxshash yoqulup kétish aldida turghan bir qisim az nopusluq türkiy milletlerning az sanliq türkiy xelqler ikenlikini tekitlidi.

Qarayimlarning diniy étiqadi heqqide toxtalghan témur ghoja ependi, qarayimlarning yehudi dinigha étiqad qilidighan bolsimu, emma ularning isra'iliye yehudiliridin perqliq diniy qarashqa ige ikenlikini bildürdi.

Témur ghoja ependi, qarayimlar heqqide tetqiqat élip bérish jeryanida héchqandaq qiyinchiliqqa yoluqmighanliqi, qarayimlar bilen bimalal sözleshkenlikini éytip, ularning tilining özbék we Uyghur tiligha yéqin ikenlikini bildürdi.

Proféssor témur ghoja ependi sözide yene, Uyghurlarning bügünki weziyitini qarayimlargha oxshitishqa bolidighanliqini, gerche Uyghurlar san jehettin qarayimlardin köp hésablansimu, biraq xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan qosh til we bashqa bir yürüsh siyasiti astida, Uyghur tilining yoqulup kétish xewpige duch kélidighanliqi, bu xil weziyetke Uyghur siyasetchiliri bilen ziyaliylirining alahide köngül bölüshi kéreklikini otturigha qoydi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.