Enqerede chaqirilghan türk dunyasi yighinida sherqiy türkistan mesilisi muhakime qilindi
2011.04.18
Yighinning échilish nutqini jem'iyet we istratégiye tetqiqat merkizi bashliqi prof. Dr. Sema barutju özönder xanim qildi.
Yighin'gha sabiq dölet ministiri sadi somunju ependi, enqere we istanbuldiki uniwérsitétlardiki oqutquchilar, doktorluq we magistirliq unwanliri üchün oquwatqanlardin bolup 200 etrapida kishi qatnashti. Bu yighinda énérgiye mutexessisi nadir biyiqoghlu ependi “Türk dunyasining énérgiye menbeliri we türkiye” témisida, ezerbeyjan tetqiqatliri wexpi bashliqi proféssor dr. Nesib nesibli “Türkiy jumhuriyetler we türkiy milletlerning millet we dölet mesililiri” témisida, doktor aydin beyatli ependi “Türkiyining iraqqa élip bériwatqan tashqi siyasiti we iraqtiki türkler” témisida, dr. Erkin ekrem ependi bolsa “Xelq'ara küch tengpungluqlirining belgilinishide sherqiy türkistan mesilisi” témisida söz qildi.
Énérgiye mutexessisi nadir biyiqoghlu türk dunyasi énérgiye bayliqliri üstide toxtilip, qazaqistan, türkmenistan we ezerbeyjan qatarliq döletlerning bay néfit we tebi'iy gaz menbelirige ige ikenlikini, türkiye döliti bu qérindash döletlerning néfit we tebi'iy gézini gherbke sétishigha yardem qilish üchün her xil ish pilanlirini tüzgenlikini emma dawamliq halda rusiye bilen iranning tosalghusigha uchrap kéliwatqanliqini éytti. 1999-Yili türkmenistan bilen tebi'iy gaz toxtamnamisi tüzülgenliki, emma iran bilen rusiyining bésimi bilen türkmenistanning bu toxtamnamini bikar qiliwetkenlikini tekitlidi. Hazir peqetla ezerbeyjan néfitini gherb döletlirige sétish üchün yasalghan baku-jeyxan néfit turubisining yaxshi méngiwatqanliqini otturigha qoyidu.
Ezerbeyjan tetqiqat wexpi bashliqi prof. Dr. Nesib nesibli ependi türkiy jumhuriyetler we türkiy milletlerning millet we dölet mesililiri témisida qilghan sözide, ottura asiyadiki eng muhim mesililerdin birining insanlarda milliy ghururning ajizliqi ikenlikini, milliy ghururni kücheytish üchün türkiy jumhuriyetlerning démokratiye yoligha méngishi kéreklikini éytti. Démokratiyileshse milliy ghururni kücheytish üchün shert-shara'it yaratqili bolidighanliqini eskertti. U sözide yene sabiq sowét ittipaqidin ayrilip chiqqan türkiy jumhuriyetlerning tarixini burun ruslarning yézip bergenliki, hazirghiche mekteplerde ruslar yézip bergen tarix kitablirining oqutiliwatqanliqi, türkiy milletler özlirining tarixini yézip chiqishining zörür ikenlikini otturigha qoydi.
U sözining axirida türkiyining ottura asiya türkiy jumhuriyetliri we musteqil bolalmighan türkiy milletlerge qarita qandaq siyaset élip bérishi kérekliki heqqide toxtilip, “Türkiye türkiy jumhuriyetlerning hökümetliri bilenla emes, xelqi bilen bolghan munasiwitinimu qoyuqlashturushi kérek. Chong we kichik sheherlerde medeniyet merkezliri we kitabxanilar échishi kéreklik” dep körsetti.
Türkiye istratégiyilik chüshenche instituti mutexessisi dr. Erkin ekrem ependi, “Xelq'ara küch tengpungluqlirining belgilinishide sherqiy türkistan mesilisi” témisida qilghan sözide noxtiliq halda sherqiy türkistanning gé'ostratégiyilik orni heqqide toxtaldi. Xitaylarning miladidin burundin bügün'giche ottura asiyani 4 qétim bésiwalghanliqi, her qétim bésiwalghanda xitaylarning küchlen'genlikini éytti. U sözide qedimdin bügün'giche sherqiy türkistanda qurulghan döletler heqqidimu toxtaldi. Dr. Erkin ekrem ependi sözide sherqiy türkistan mesilisining bügün xelq'aralashqanliqini, emma bu dawani xelq'arada élip baridighan ixtisasliq kadirlar qoshunining yétersiz ikenlikini éytti. U sözide sherqiy türkistanning kélechiki heqqidimu toxtaldi.