Tatar parlamént ezasi fewziye bayramowa bilen söhbet

Tonulghan yazghuchi, tarixchi, tataristan ittipaq milli musteqilliq partiyisining bashliqi sabiq parlamént ezasi, türk dunyasi ayallar birlikining muawin bashliqi fewziye bayromowa xanim.

 Fewziye bayramowa xanim hazirghiche din, tarix, medeniyet, til edebiyat we siyaset heqqide 30 kitab yézip neshir qildurghan bolup, sowét ittipaqi parchilan'ghandin kéyin parlamént ezasi bolghan, hazir nuqtiliq halda rusiyidiki insan heqliri heqqide pa'aliyetler élip bériwatqan. Kéyinki 4 -5 yil ichide yawropada, amérikida yighinlargha qatniship rusiyidiki insan heqliri depsendilirini anglatqan.

Uning bilen élip barghan söhbitimizde, Uyghurlarning bügünki künde türkiy milletler ichide eng échinishliq bir weziyette ikenlikini, lékin ulugh tarixqa ige Uyghur millitining choqum musteqilliqqa érisheleydighanliqini, chünki Uyghurlarning her jehettin buninggha heqqi barliqini ilgiri sürdi.  

Fewziye bayramowa xanim pütün türkiy milletlerni Uyghurlargha yardem qilishqa chaqirdi

Sibiriye tatar we Uyghurlarning zémini. Siz tatar tarixchisi ikensiz, tatarlar qandaq bir millet? dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi:"tarixta tatarlar büyük bir millet. Lidér milletlerdin biri. Tatarlar tarixta idil bulghar döliti, 9-10-esirlerde altun orda döliti, 12-13-esirde qazan xanliqi, sibir xanliqi, qirim xanliqigha oxshash 6-7 dölet qurghan. Tarix kitablirida sibiriye tarixigha köp yer bérilmeydu. Eslide sibiriye tarixigha Uyghur we tatarlar tarixidin ayrip qarighili bolmaydu. Sibiriye tarixi türk xaqanliqi tarixidin terkip tapqan bolup, bu xaqanliqlar bolsa tarixta tatar we Uyghur döletlirining qol astida bolghan. Shunga men hazir sibiriye tarixini tetqiq qiliwatimen, emma bügünki künde xitaylar sibiriyige köz tikti. Xitaylar sibiriyige köchüp kéliwatidu, eslide sibiriye tatar we Uyghurlarning zémini. Bu tariximizni dunyagha anglitishimiz kérek. Bügünki künde tatarlar rusiye fédératsiyisi ichidiki eng muhim milletlerdin biridur."

Tataristanning birdin bir mesilisi musteqilliq mesilisidur

Fewziye bayramowa xanim radi'omizgha qilghan sözide bügünki tataristanning mesililiri heqqide qisqiche toxtilip mundaq dédi: "bügün bizning birdin bir mesilimiz musteqilliq mesilisidur. Chünki tataristan iqtisadiy jehettin küchlük bir jumhuriyet. Bizning tupriqimizda 2 milyart tonna néfitimiz bar. Pütün bu bayliqlirimizni ruslar élip kétiwatidu, tatar yashliri rus armiyisige qatnishiwatidu. Mekteplirimizde xristi'anliq ögitiliwatidu. Eng chong mesilimiz musteqil dölitimizning yoqliqidur. Dölitimiz bolmighachqa bizning hoquqlirimiz yoq. Til, din we ma'arip jehettiki heq we hoquqlirimiz ruslar teripidin depsende qiliniwatidu. Biz bu mesililerni hel qilish, heq we hoquqimizni qolgha keltürüsh üchün her xil ammiwi teshkilatlarni quruwatimiz. Mesilen milli mejlis, ittipaq milli musteqilliq partiyisi, tatar kon'grési dégendek. Bulardin bashqa milli exlaqning yoq bolushqa yüzlinishi, milli shu'arning ajizlap kétishige oxshash mesililirimiz bar. Emma shuni dep qoymaqchimenki, yéqinqi yillarda nurghun yaxshi ishlarnimu qilduq. Tatar tarixi, tatar qamusi dégen'ge oxshash nurghun kitablarni neshir qildurduq. Milli musteqilliq herikitimizmu barghanséri küchliniwatidu. Emma bular musteqilliqni qolgha keltürüsh üchün yéterlik emes. Aldimizda qilishqa tégishlik nurghun ishlar bar."

Hazir Uyghurlar türkiy milletlerning ichide eng échinishliq weziyette

Sabiq parlamént ezasi fewziye bayramowa xanim hazir Uyghurlarning türkiy milletlerning ichide eng échinishliq weziyette ikenlikini éytip mundaq dédi: "bügün türkiy xelqlerning ichide ehwali eng paji'elik bolghini Uyghurlardur. Bizning hich bolmisa tataristanimiz bar. Tatarlar 450 yildin béri ruslar bilen küresh qilip chéniqip ketti. Biz ruslarning boyunturuqi astidin qutulimiz. Uyghurlar xitaylarning qol astida paji'elik bir halda yashashqa mejbur qéliwatidu. Chünki Uyghurlar bir yérim milyart xitayning arisida yashashqa mejbur qéliwatidu. Biz tarixtin béri xitaylarning qandaq bir millet ikenlikini yaxshi bilimiz. Tatarlar xitaylardin qéchip idil- ural boylirigha kélip jaylashqan, eslide sherqiy türkistan tatarlarningmu ana yurti. Tarixta bizning ikki düshminimiz bolghan. Birinchisi xitay ikkinchisi ruslar. Bügünki düshminimizmu mushu ikki millet. Bügünki Uyghurlarning paji'elik ehwalini pütün dunyagha anglitishimiz kérek. Uyghur mesiliside pütün türk milletler qurultaylar chaqirishi kérek. Tatar ziyaliyliri Uyghurlarni yaxshi bilidu, emma xelq nahayiti az bilidu, shunga Uyghur mesilisini ulargha anglitishimiz kérek. Sherqiy türkistandin 20 tatar oqughuchi tataristan'gha kélip oquwatidu, Uyghurlarmu kélip oqusun, biz oqutayli. Uyghurlarning ulugh tarixi bar, musteqil bolush heqqi bar bir millet. Men Uyghur mesilisini rusiyide anglitimen."

 Fewziye xanim: menche xitaylar parchilinidu

Fewziye xanim siz musteqil türkiy jumhuriyetlirining Uyghur siyasitige qandaq qaraysiz? dégen su'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: "men nazarbayéwning Uyghurlarni xitaygha qayturup bergenlik xewirini anglighan idim, bundaq qilmasliqi mumkin idi. Bu méni bekla renjitti. Men bu heqte maqalilar yazdim. Uyghurlarning qérindishi bolghan nazarbayéwning bundaq qilishi bir jinayet. Bu tarixi bir jinayet. Ottura asiya türkiy jumhuriyetlirining lidérlirining hemmisi kona kommunistlar. Ular xitaydinmu, rustinmu qorqudu. Türkiy milletler birlikining qurulup qélishidinmu qorqudu. Bular hakimiyet béshida turghili 20 yil bolay dep qaldi. Bularning hakimiyettin chüshüp kétishi, yash démokrat kishilerning hakimiyet béshigha kélishi kérek. Bundaq bolghandila türkiy jumhuriyetlerning Uyghurlargha paydisi tégidu. Menche xitaylar parchilinidu Uyghurlar musteqil bolidu, chünki Uyghurlarning musteqil dölet qurush heqqi bar. Uyghurlar tatarlar choqum musteqil bolidu. Biz ikki qérindash millet musteqilliq kürishide hemkarlishishimiz kérek, tataristanning ishiki pütün Uyghur qérindashlirimgha uchuq. Axirida Uyghur qérindashlirimning ümidwar bolushini tileymen."