“31‏-нөвәтлик хәлқаралиқ ислам қурултийи” йиғинида шәрқий түркистан мәсилиси аңлитилди

Шималий явропа ислам бирликиниң уюштуруши билән 2011‏-йили 12‏-айниң 24‏-күни шветсийиниң пайтәхти ситокһолимда “31‏-нөвәтлик хәлқаралиқ ислам қурултийи” йиғини өткүзүлди.
Ихтиярий мухбиримиз арслан
2011.12.27
sirajidin-Azizi-sozde-305.jpg “31‏-нөвәтлик хәлқаралиқ ислам қурултийи” йиғинида сираҗидин әзизи сөздә. 2011-Йили 24-декабир, шветсийә.
RFA/Arslan

Бу йиғинға шималий явропадики мусулман җәмийәтләр вә әнглийә, ирақ, пәләстин, мисир, сәуди әрәбистан қатарлиқ бир қанчә дөләттин мусулман алимлар қатнашти. Йиғинға йәнә явропа дөләтлиридә яшайдиған уйғур зиялийларму қатнашти. Германийидин дуня уйғур қурултийиниң диний ишлар мудири турғунҗан алавуддин. Голландийә шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң рәиси әйса қари, шветсийә уйғур маарип уюшмисиниң рәиси әхмәт тохти, мәркизи истанбулға җайлашқан шәрқий түркистан маарип вә һәмкарлиқ җәмийитиниң мәсуллиридин абдулһәкимхан мәхсум, һидайәтуллаһ оғузхан вә сәуди әрәбистан җиддә радиоси түркистан бөлүминиң риясәтчиси сираҗидин әзизи қатарлиқ көп санда уйғур зиялийларму қатнашти.

xelqaraliq-islam-qurultiyi-385.jpg
“31‏-нөвәтлик хәлқаралиқ ислам қурултийи” йиғинидин бир көрүнүш. 2011-Йили 24-декабир, шветсийә.
RFA/Arslan

Бу йиғин 12‏-айниң 24-күнидин 26‏-күнигичә 3 күн давам қилидиған болуп, йиғинниң иккинчи күни уйғурлар тоғрисида сөз қилинған. Йиғинда алди билән уйғурлар тонуштурулған 10 минутлуқ әрәбчә һөҗҗәтлик филим көрситилди. Кейин уйғурларға вакалитән уйғур зиялий сираҗидин әзизи сөз қилип, шәрқий түркистан мәсилисини аңлатти.

Сираҗиддин әзизи сөзни ахирлаштурғандин кейин йиғинға қатнашқучилар уйғурлар тоғрисидики һөҗҗәтлик филимдин интайин тәсирләнгәнликини баян қилди. Уйғурлар тоғрисида муһим чүшәнчигә игә болғанлиқини ипадилиди вә хитай маллириға байқут қилишни оттуриға қойди. Кейин бәс-муназирә елип берилған болуп, ирақтин кәлгән вәкил нимәт қубаси сөз қилип хитайниң ислам дуняси үчүн чоң бир тәһдит икәнликини ипадилиди.

Йиғинда йәнә әнглийидин кәлгән вәкил, диалог телевизийә қанилиниң диктори әззам әлтәмми хитайниң әрәб баһариға тутқан позитсийиси тоғрисида тохтилип, хитайлар әрәб баһаридин көп биарам болмақта, чүнки хитай әрәб дөләтлиридики йеңи һакимийәтләрдин бурунқидәк көп пайдилиналмайдиғанлиқини билиду вә әрәб дунясида йүз бәргән өзгиришләр шәрқий түркистанға тәсир көрситидиғанлиқини билиду, деди.

Йиғинда сөз қилған пәләстинлик вәкил сөзидә, шәрқий түркистанниң ислам дунясиниң бир парчиси икәнликини тәкитләп, пәләстинниң роһаний лидәри әһмәд ясин тәрипидин әрәб тилида йезилған “шәрқий түркистан” намлиқ роман китабниң пәләстиндә йүз миң нусха бесип тарқитилғанлиқини, шу арқилиқ пәләстин хәлқи шәрқий түркистанни тонуп йәткәнликини билдүрди.

Йиғинда сөз қилған мисирлиқ вәкил доктор хизрә сөзидә мундақ деди: биз әрәб дуняси билән мәшғул болуп кетип, шәрқий түркистанға охшаш муһим ислам давалирини унтуп қалдуқ. Мана булар бизниң аҗизлиқимиз, биз бурун шәрқий түркистан һәққидә һеч нәрсә билмәйттуқ, бүгүндин етибарән шәрқий түркистан һәққидә көп мәлуматқа игә болдуқ. Сираҗидин әпәнди дегәндәк уларға пәқәт дуа қилиш биләнла купайлинип қалмастин, маддий һәм мәниви җәһәттин улар билән биргә бөлишимиз керәк. Қолимиздин кәлгүчә ярдәм қолимизни сунушимиз лазим, деди. У йәнә сөзидә өзиниң шәрқий түркистан тоғрисида тәтқиқат елип берип шәрқий түркистан тоғрисида мақалә йезип елан қилидиғанлиқини билдүрди.

Йиғинда сөз қилған көпинчә алимлар өз нөвитидә шәрқий түркистанни тилға елип өтти. Бу йиғинда уйғурлар тоғрисида оттуриға қоюлған пикир-тәклипләрдин кейин йиғинға қатнашқучилар уйғурлар вә шәрқий түркистан вәзийити тоғрисида арқа-арқидин соал сорап йиғинниң кәйпияти уйғурлар тоғрисида бәс-муназирә елип бериш билән җанлинип кәтти. Йиғинда уйғурлар тоғрисида бәс-муназирә болуп кәткәндин кейин риясәтчи йиғин ахирида шәрқий түркистанни тонуштуруш үчүн айрим вақит аҗритилидиғанлиқини елан қилди.

Йиғинда йәнә мәркизи лондонға җайлашқан диалог телевизийә қанилиниң директори доктор әззам әлтәмими, мәзкур телевизийидә шәрқий түркистан тоғрисида бәс-муназирә программиси уюштуридиғанлиқини елан қилди вә ислам дунясиниң шәрқий түркистан давасиға охшаш муһим даваға әһмийәт бериши керәкликини тәкитлиди.

Биз бу йиғин тоғрисида техиму көп мәлуматқа еришиш үчүн йиғинға қатнашқан бир қисим уйғур зиялийлар билән сөһбәт елип бардуқ.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.