"Түркийә уйғур районида кишилик һоқуқ дәпсәндичликини түгитиш үчүн үстигә чүшкән вәзипини орунлайду"

Түркийә дөләт министири вә муавин баш министир бүләнт аринч сөздә.

Министир бүләнт аринч, бир мухбирниң уйғур мәсилиси вә 5 ‏ - июл үрүмчи қанлиқ вәқәси һәққидә сориған соалиға җаваб берип мундақ деди:

Хитайда йүз бәргән вәқәләр һәқиқәтән бизни қайғуландуриду. Уйғур районидики юртдашлиримиз вә қериндашлиримиз билән тарихтин бири наһайити чоңқур бир мунасивитимиз бар. Бүгүнки күндә мениң билишимчә, түркийидә 300 миңдин артуқ уйғурлар яшайду. Йиллардин буян бу қериндашлиқ мунасивитимиз кәң түрдә давам қилмақта. Әслидә хитай билән болған мунасивәтлиримиздә икки дөләт вә парламентлар оттурисидики мунасивәтләрниң бәк яхши икәнликини дәп өтимән. У йәрдә яшаватқан ирқдашлиримиз, қериндашлиримизниң охшаш заманда түркийә вә хитай мунасивәтлиридә бир достлуқ көврүклүк ролини ойниғанлиқини билимиз.

Әпсуслинарлиқи, кәчмиштин бүгүнгичә вә һазир пүткүл дуняниң көз алдида йүз бериватқан вә һәммимизниң вуҗудини тикәнләштүридиған, һәммимизни қайғуландурған, вәһшийлик дәриҗигә йәткән вәқәләргә дүч келиватимиз. Һазир хитай әскәрлири кочиларни ишғал қилди. Һәмдә хитай чинлилири дейилгән пуқрачә кийингән милитанлар қоллиридики таяқ ‏ - калтәк билән, өлтүридиған әсваблар билән кочиларға чиқти, уйғурларни овлиди, өйләр бесилди. Кичик балилар, аяллар тутулди. Әпсуслинарлиқ билән, көп санда инсанларниң өлгәнликини аңлаватимиз. Буларға қарши түркийә учур йоллаш вә хизмәт ишләш билән наһайити чоң ғәйрәт қилмақта. Бу вәқәләрниң телевузурларда көрүнүши, хәвәрләрдә тарқилиши, шүбһисизки, түркийә, радио ‏ - тилевизийә қаналлириниң муваппәқийитигә көз юмалмайду, у йәрдики мухбирлиримизниң һәр түрлүк хәтәрләрни көз алдиға қоюп бу вәқәләрни дуня җамаәтигә аңлитишқа ғәйрәт қилиши пайдилиқ болди.

Түркийә дөләт министири вә муавин баш министир бүләнт аринч сөзидә йәнә, 5 ‏ - июл үрүмчи вәқәсини бирләшкән дөләтләр тәшкилати вә яврупа иттипақи шундақла дунядики күчлүк дөләтләрниң күн тәртипигә кәлтүридиғанлиқини билдүрүп мундақ деди:

Һөрмәтлик баш министиримизниң бу һәқтики қилишқа тегишлик сөзләрни ипадилигәнликини билисиләр, һөрмәтлик ташқи министиримизму бу һәқтә хизмәт ишлимәктә, биз бу вәқәни шүбһисиз бирләшкән дөләтләр тәшкилати, яврупа иттипақи министирлири вә дуняда сөзи өтидиған дөләтләрниң күн тәртипигә кәлтүрүшни халаймиз, хитай иқтисадий җәһәттики күчи, нопуси вә дуня сияситидики тәсир күчи билән бу вәқәләрниң үстини йепишқа, йошурушқа урунуп кәлди. Хитай әмәлдарлириниң миңларчә инсанларни өлүмгә һөкүм қилидиғанлиқини билдүргәнлирини чүчүш ичидә аңлидуқ. Йәни биз хитай билән болған мунасивәтлиримизгә пәвқуладдә әһмийәт бериватимиз, әмма мәсилә пәқәт кишилик һоқуқ мәсилиси сүпитидә оттуриға қоюлди. Кочиларда миңлиған җәсәтләр ятқан, өзи ялғуз әскәрләрниң, танкиларниң уруш машинилириниң алдида қаршилиқ көрситиватқан аяллар бар, у йәрдә мәйданға чиққан вәқәләрни ишлигән кишиләрниң издәп тепилиши әлвәттә мумкин, бу вәқәләрниң түркийә билән хитай мунасивәтлирини бузмайдиған бир өлчәмдә дәрһал бир тәкшүрүш билән нәтиҗилик ахирлишиши һәммимизниң арзуси, биз бу һәқтә хитайға ярдәмлишишни халаймиз, әмма көзи қизарған инсанларниң чекидин ашқан күч қоллинип бигунаһ инсанларға қарита елип бериватқан бастуруш тәһдитлирини қайғу ичидә көрүватимиз. Буниңға қарита қилишқа тегишлик вәзипиләрни иҗра қилиш үчүн пүткүл хәлқара саһәдә ғәйрәт билән хизмәт ишләватимиз.

Түркийә дөләт министири вә муавин баш министири бүләнт аринч йәнә мухбирниң, дуня уйғур қурултийиниң рәиси рабийә қадир ханимға мунасивәтлик соралған соалиға җаваб берип мундақ деди:

Рабийә ханимниң интерниттә вә бәзи тилевизийә қаналлирида қилған сөзлири бар, у сөзидә, түркийә һөкүмитигә вә һөрмәтлик дөләт рәисимизгә тәшәккүр ейтти. Бу һәқтә һәр түрлүк қоллаш вә һәмкарлиқни түркийидин алғанлиқини ипадилиди. Һәқиқәтән буниңдин башқа бир шәкли болмайтти. Вәқәләрни көзитиватимиз, әмма қарап турмаймиз. Бу һәқтә қилишқа тегишлик пүткүл вәзипиләрни күчимизниң йетишичә қилимиз, пүткүл дуняға аңлитимиз, һазир бирләшкән дөләтләр тәшкилати бихәтәрлик комитетиниң вақитлиқ әзаси болуш сүпитимиз билән, буни түркийиниң қилидиғанлиқиға ишинишиңиз лазим. Әмма бирләшкән дөләтләр тәшкилати бихәтәрлик комитетиниң бәш даимий әзасиниң бирси болған хитайниң, елинған қарарларни рәт қилиш еһтимали қанчилик юқири болса болсун, түркийә бу вәһшийликни пүткүл дуняға кәң түрдә аңлитиду вә у йәрдә инсан һәқлири дәпсәндичликини түгитиш үчүн үстигә чүшкән вәзипини орунлайду.
 
Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.