Xitay-türkiye munasiwetliri we sherqiy türkistan mesilisi toghrisidiki pikir-qarashlar

Bu yighin'gha türkiyining soda-ixtisas igiliri, yazghuchilar we muxbirlar bolup köp sanda kishi qatnashti. Yighinda türkiyining iqtisad ministiri zeper chaghliyan söz qilip, türkiye bilen xitay otturisidiki soda-tijarette tengpungsizliq yüz bérip türkiye dawamliq ziyan tartip kéliwatqanliqini ipadilidi we türkiyining 2011-yili xitay bilen bolghan tijarette, 22 milyard dollar qimmitide mal sétiwalghanliqini, xitayning türkiyidin aran 3 milyard dollargha yéqin az bir miqdarda mal sétilwalghanliqini ipadilidi shuningdek bu tengpungsizliqning xatime bérilishi kéreklikini otturigha qoydi. Ministir zeper chaghliyan sözide yene türkiye bilen xitay otturisidiki tijarette türkiyining ziyan tartiwatqanliqini hejwi shekilde ipadilep, tek tereplimilik ashiq-meshuq weqesige oxshatti we “Bu bizni xushal qilmaydu” dédi.

AFP

Ministir zeper chaghliyan sözide yene xitay dölet mu'awin re'isi shi jinpingning 3 künlük türkiye ziyariti jeryanida 1.4 Milyard dollar qimmitide soda-tijaret toghrisida toxtam tüzgenlikini bildürdi.

Yighinda yene türkiye mu'awin bash ministiri éli babajan söz qilip, xitayning türkiyide banka échishigha ruxset qilghanliqini bildürdi we türkiyining xitayda bir banka échishi kéreklikini otturigha qoydi.

Bu yighinda soda-tijarettin bashqa siyasiy mesililer toghrisida héch qaysi terepning söz qilmasliqi axbaratlarning diqqitini tartti.

Ministir éli babajan türkiye bilen xitayning, b d t we g 20 qatarliq teshkilatlarda hemkarliq ichide xizmet qilghanliqini bildürgen bolsimu, biraq süriye mesiliside türkiye bilen xitayning qarmu-qarshi meydanda turuwatqanliqini tilgha almidi.

Yighinda xitay dölet mu'awin re'isi shi jinping söz qilip, türkiyining bu heqtiki qayghulirini tilgha élip özini aqlighan boldi we xitayning soda-tijarette bu xil tengpungsizliq bolushini xalimaydighanliqini ipadilidi hemde bu ziyanni toldurush üchün türkiyilik meblegh salghuchi shirketlerge xitay yermenkiliride bahada étibar bérish arqiliq yermenkige qatnishish pursiti bergenlikini ipadilidi.

“Hörriyet” gézitining xewiride, bu yighin bir xil soghuq we buruxtumluq ichide bashlan'ghan bolup, héch qaysi terepte qizghinliq yoq déyilgen. Xewerde éytilishiche, bu yighin 2 sa'et dawam qilish pilanlan'ghan bolup, yighin bashlinidighan muddettin 50 minut kéchikip bashlan'ghan we 40 minut ichide axirlashqan. “Hörriyet” gézitining tor bétide bu heqte élan qilin'ghan xewerning astigha ziyaretchiler pikir-qarashlirini bayan qildi.

Diqqet qilishqa tégishlik yene bir muhim nuqta shuki, türkiye axbaratlirida xitay dölet mu'awin re'isining türkiye ziyariti we Uyghurlarning xitaygha qarshi enqerede élip barghan naraziliq namayishi toghrisida köplep uchur tarqitildi we türkiye-xitay munasiwetliride soda-tijaret toghrisida uchurlar tarqitildi. Emma xitay axbaratlirida, xitay dölet mu'awin re'isi shi jinping, türkiye bash ministiri rejep tayyip erdughan bilen uchrashqanda, türkiyidiki sherqiy türkistan küchlirining, xitayning musteqilliqigha ziyan salidighan, döletni parchilaydighan heriket-pa'aliyetlirige cheklime qoyushni ümid qilidighanliqini ipadiligenliki bayan qilghan.

Xitay axbaratlirida yene türkiye bash ministiri rejep tayyip erdughanning xitayning bir junggo siyasitini qollap kelgenliki, xitay xelq jumhuriyitini xitay xelqining birdin-bir qanunluq wekili dep qaraydighanliqini, türkiyide xitayni parchilaydighan her qandaq bir heriketning yüz bérishige yol qoymaydighanliqini ipadiligenlikini ilgiri sürgen. Türkiye metbu'atlirida bu heqte héch qandaq uchur bérilmigen bolup bir qisim gézit we tor béketler, xitayning resmiy tor béti bolghan xitay xewerliri we xitay shinxu'a axbarati tarqatqan bu heqtiki uchurni neqil qilip, “Xitay türkiyige sherqiy türkistan toghrisida bésim qildi” dégen'ge oxshash témida uchur tarqatti.

Biz, xitay dölet mu'awin re'isi shi jinpingning türkiye ziyariti, türkiye-xitay munasiwitide sherqiy türkistan mesilisi toghrisida xelq'ara munasiwetler mutexessisi doktor abdulhemit awshar ependi bilen söhbet élip barduq.