2009 - Yili türkiyide Uyghur mesilisi

Rejep tayip erdoghan 6 - ayning 7 - küni qeyseri ziyaritide, bir uyghur ailisini ziyaret qilip, 75 yashtiki gülmetxanning ailisidin hal sorighan. Sürette, rejep tayip erdoghan d u q muawin bashliqi séyit tümtürk ependi ailisi bilen birge.

2009 - Yili türkiye tarixide Uyghur mesilisining eng yuqiri pellige yetken yili boldi. Uyghur tarixidiki muhim xatire künliride türkiyide pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwiy teshkilatliri xitaylarning enqere we istanbulda turushluq elchixaniliri aldida namayish ötküzdi. Eng muhim bolghini türkiye dölet rehberliri Uyghur mesilisini dawamliq halda tilgha élishqa bashlidi.

Türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghan 6 - ayning 7 - küni qeyseri shehirining Uyghur mehellisidiki 75 yashtiki Uyghur gülmetxanning öyige kirip hal sorighan idi. Bu ziyarette bash ministirdin bashqa, dölet ministiri faruq özkök, énirgiye ministiri taner yildiz, yéza igilik ministiri wéysel eroghli we köp sanda parlamént ezasimu bar idi.

6 - Ayning 28 - küni türkiye dölet re'isi abdullah gül resmiy ziyaret üchün ürümchige bardi. Ürümchide, shinjang üniwérsitétida qilghan sözide Uyghurlar bilen türklerning qérindash bir millet ikenlikini tekitlidi. 5 - Iyul ürümchi weqesige türk metbu'atlirining alahide yer bérishi bilen birlikte, türkiyidiki ammiwiy teshkilatlar türkiyining her qaysi jaylirida namayish ötküzüp xitayni eyiblesh bilen birge, türk hökümitini xitaylargha bésim ishlitishke chaqirdi.

Türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghan 7 - ayning9 - küni bayanat bérip `ürümchi weqesini xuddi bir irqiy qirghinchiliq dégen sözdin bashqisi ipade qilalmaydu` dédi. U yene rabiye qadir xanimgha türkiyige kélishi üchün wiza béridighanliqini jakarlidi.

Türkiye sana'et ministiri nihat ergül ependi turk xelqini xitay mallirini sétiwalmasliqqa chaqiriq qildi.

Türkiye jumhuriyiti rehberlirining bu bayanatlirigha qarshi xitayning enqerede turushluq elchisi gung shyawshéng bayanat bérip, bu weqeni dunya Uyghur qurultéyi bashliqi rabiye qadir xanim we uning turkiyidiki gumashtilirining kushkurtup chiqarghanliqini ilgiri sürdi. Xitay elchisi yene, eger türk rehberlirining shinjyangdiki weqening heqiqiy ehwalini bilse bundaq démeydighanliqini ilgiri sürdi.

Ürümchi weqesi jeryanida türkiyidiki elliktin artuq meschitte ürümchi weqeside hayatidin ayrilghan Uyghurlarning jinaze namizi qilindi. Ürümchi weqesidin kéyin türk hökümiti mexpiy höjjet tarqitip xitayning bésimi bilen 1998 - yili chiqirilghan 36 - nomurliq höjjetni bikar qildi. Bu höjjet türkiyidiki sherqiy türkistan teshkilatlirining pa'aliyitini cheklesh üchün chiqirilghan bolup, xitaylar bu höjjettin paydilinip türkiyidiki bezi pa'aliyetlerni qildurmighan idi. Kéyin türk hökümiti Uyghurlarning türk puqraliqigha qobul qilinishini asanlashturghan bir höjjet chiqardi.

2009 - Yili yene türkiyide muhim dep qaralghan ishlardin béri, türkiye bash ministirliq tarmiqida türk dünyasi ishxanisi échildi. Bulardin bashqa Uyghur mesilisi birqanche qétim türk parlaméntida kün tertipke keldi. Bulardin bashqa 2009 - yilida dünya Uyghur qurultéyi mu'awin bashliqi séyit tümtürk köp qétim türk rehberliri we siyasiy partiye rehberliri bilen uchriship Uyghurlarning bügünki mesililiri heqqide melumat berdi.

Bezi siyasiy analizchilar sherqiy türkistan mesilisining dünyada shundaqla türkiyide 2010 - yilida téximu yuqiri pellige chiqidighanliqini ilgiri sürmekte.

D u q mu'awin bashliqi séyit tümtürk ependi bu heqte toxtilip ötti. Shundaqla, türkiye istratégiyilik chüshenche énistituti mutexesisi doktor erkin ekrem ependi Uyghur mesilisining 2009 - yilidiki tereqqiyati heqqide toxtaldi we 2010 - yilida sherqiy türkistan mesilisining türkiyide téximu küchiyidighanliqini tekitlidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu söhbitimizning tepsilatini anglaysiler.