Тамсиз түрмә (1)


2006.06.29

" Көзүтүш" журнилиниң 6 ‏-айниң 22 ‏- күнидики санида елан қилинған "тамсиз түрмә ‏-‏-‏-‏- хитайдики кишилик мәвҗудийәт тоғрисида ақ ташлиқ китаб" дегән мақалиниң кириш сөзи мундақ дәп башлиниду: биз һазир пүтүн дуняни худди деңизлар чайқилип, тағлар көмтүрүлүп кетиватқандәк бир ғайәт чоң өзгүрүш ичидә туриватиду дәп қараймиз. Өткән әсирниң ахирида, коммунизм түзүми худди қар көчкәнгә охшаш бизниң көз алдимизда ғулап кәтти. Шуниңдин кейин, пүтүн дуня капитализмчә заманивилаштурушни асас қилған бир йеңи дәвргә көчти. Гәрчә бу дәврдә охшимиған кона түзүмниң, болупму коммунизмниң қалдуқлири түпәйлидин инсанийәттә район характерлиқ тоқунушлар йүз берип туруватсиму, гәрчә бир қисим хәлқ йәнила кона дәврдин қалған тамсиз түрмидә туруватсиму, әмма бундақ тоқунушлар вә һадисиләр һечқачан пүтүн инсанийәт йүзлиниватқан йеңичә мәдәнийәткә түптин тәсир көрситәлмәйдиғанлиқи муәййән.

Инсанийәт тарихидики йеңи дәвр

Мақалида баян қилинишичә, бәш йилдин буян дуняда йүз бәргән һәрхил һадисиләр гә нәзәр салидиған болсақ, заманимизда инсанийәт тарихида бир ғайәт чоң өзгүрүш пәйда болди, бу өзгүрүш хилму -хил балайи апәтләр ичидә давамлашти. Сан -санақсиз адәм һаяти бәдилигә бина қилинған коммунизм тәҗрибиханилрида наһайити ечинишлиқ вәқәләр йүз бәрди. Коммунизм түзүми гумран болғандин кейин, униң излирида капитализмниң йәр шарилаштуруш һәрикити башланди. Бу җәрянида җәмийәттә пәйда болған әхлақий җәһәттики өзгүрүшләр кишиләрни инсанийәтниң кәлгүси дуняси һәққидә қайтидин пикир қилиш вә ойлинишқа мәҗбур қилди. Техиму муһими шуки, кишиләр буниңдин кейинки чәклик вақит ичидә, өзиниң мәвҗутлуқи үчүн һазирқи капитализмниң заманивилаштуруш әмәлийитигә вә тәбиәтниң қанунийитигә мас келидиған, өзигә хас әмәлий турмуш шәклини чоқум өзи яритиши керәк болди. Һазир инсанийәт өзиниң бурунқи әқлий мүлки вә әң чоң җасарити билән мушундақ бир йеңи дәврдә қәдәм ташлимақта.

Кишиләр дүч кәлгән йеңи соаллар

Мақалида баян қилинишичә, кишиләр бу йеңи дәврдә мундақ суалларға җавап излимәктә: дунядики әң қәдимий вә нопуси әң көп дөләтләрниң бири болған хитай инсанийәт тарихида зор бурулуш шәкиллиниватқан бундақ бир йеңи дәврдә қандақ рол ойнаватиду? шәрқчә мустәбит империйә, коммунизмниң әң ахирқи һәрбий қорғини болған вә капитализмчә базар игиликни тиз сүрәт билән тәрәққий қилдуруватқан, бундақ үч хилни шәкилни өзигә муҗәссәмлигән җоңхуа хәлқ җумһурийити бу йеңи дәврдә, бизниң көзимизгә көрсүтүп, қулиқимизға аңлитип туруп дуня сәһнисигә қандақ сәпсәтиләрни көтүрүп чиқти? алди билән сиясий ислаһатни башлап, иқтисадий җәһәттә болса икки тәрипигә ирғаңлап туруп, ахир йәнә бурунқи чар русийичә мустәбитликкә қайтиватқан русийә билән униңға охшимайдиған йол тутуп, алди билән иқтисадий ислаһат елип беришта "таш силап илгириләп дәрядин өтүш" дегән тәмсилни тәҗрибә қилип, сияси җәһәттә болса күнсери фашизмға йүзлиниватқан хитайдин ибарәт бу икки чоң сабиқ коммунизм дөлитидә, коммунизм отопийиси, сиясий мустәбитлик яки өлгән коммунизм роһи қандақ қилип мушу йеңи дәврдә охшаш болмиған тәрәпләрдин мәйданға чиқип , қайтидин күч тепип, өзиниң йилтизини қомуруп ташлашни қейинлаштуриватиду? инсанийәт һазир бу суалларға җавап излимәктә.

Хитай билән русийидә кишиләр яврупа коммунизмниң тәҗрибиханисида қандақ бәхтсизликкә учриди?

Мақалида баян қилинишичә, хитай билән русийидин ибарәт бу икки асиячә игилик шәклигә мәнсуп болған җәмийәтниң өзигә хас мәдәнийәт арқа көрүнүши вә тарихий дөләтлик иптихари һәққидә мулаһизә йүргүзгәндә, булардики асиячә игилик шәклиниң қандақ қилип ғәрб дунясиниң қучиқиға кирип қалғанлиқи, қандақ қилип явропаниң мәһсули болған марксизмниң капитализм үчүн лайиһилигән коммунизм тәҗрибиханисға айлинип қалғанлиқи, зиялийлар қандақ бәхтсизликкә учриғанлиқиға нәзәр салмай туралмаймиз. Коммунизм түзүмини йолға қойған совет иттипақи гумран болғандин кейин, явру-асия қуруқлуқиға җайлашқан, татарчә яйлақ мәдәнийити билән християн ортодокс дининиң тәсири астида туруп кәлгән русийидә болса коммунизм тәнқит қилинидиған убиктиға айланди. Хавир қатарлиқ кишиләр башлиған бундақ тәнқит коммунизм асаритидин әмдила қутулған шәрқи яврупа әллиридә техиму кәскин болди, шуңлашқа уларниң капитализмға көчүши тиз болди. Әмма хитайдичу? коммунизмниң өлгән роһи хитайда күчлүк қаршилиқ көрсүтүп турғанлиқтин, бу дөләттә сиясий ислаһатни башлаш қәрәлсиз кечикти. Бәлки униң әксичә, бу дөләт хәлққә идиологийә саһәсидә қаттиқ чәклимә қойди. Зиялийлар бу дөләттики юқурий бесимлиқ "һава райи"да хусусийәт, әркинлик вә ғәрбчә фашизм яки сталинпәрәст сол еқимниң бесимиға учрап қаттиқ сиқилди. Улар я китаб дөвисигә мөкүвелишқа я риаллиқтин өзини қачуруп һәммигә растчиллиқ билән муамилә қилмайдиған, җан беқиш үчүн ялғанчилиқ қилидиған, пәқәт бәзидә өткән ишларни баян қилиш арқилиқла аз -тола даритмилап сөз қилип қоюштин өзгә қаршилиқ көрситәлмәйдиған һалға чүшүп қалди. (Давми бар) (вәли)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.