Tamsiz türme (1)

• Muxbirimiz welining bu heqtiki melumati
• Download story audio

" Közütüsh" zhurnilining 6 ‏-ayning 22 ‏- künidiki sanida élan qilin'ghan "tamsiz türme ‏-‏-‏-‏- xitaydiki kishilik mewjudiyet toghrisida aq tashliq kitab" dégen maqalining kirish sözi mundaq dep bashlinidu: biz hazir pütün dunyani xuddi déngizlar chayqilip, taghlar kömtürülüp kétiwatqandek bir ghayet chong özgürüsh ichide turiwatidu dep qaraymiz. Ötken esirning axirida, kommunizm tüzümi xuddi qar köchken'ge oxshash bizning köz aldimizda ghulap ketti. Shuningdin kéyin, pütün dunya kapitalizmche zamaniwilashturushni asas qilghan bir yéngi dewrge köchti. Gerche bu dewrde oxshimighan kona tüzümning, bolupmu kommunizmning qalduqliri tüpeylidin insaniyette rayon xaraktérliq toqunushlar yüz bérip turuwatsimu, gerche bir qisim xelq yenila kona dewrdin qalghan tamsiz türmide turuwatsimu, emma bundaq toqunushlar we hadisiler héchqachan pütün insaniyet yüzliniwatqan yéngiche medeniyetke tüptin tesir körsitelmeydighanliqi mu'eyyen.

Insaniyet tarixidiki yéngi dewr

Maqalida bayan qilinishiche, besh yildin buyan dunyada yüz bergen herxil hadisiler ge nezer salidighan bolsaq, zamanimizda insaniyet tarixida bir ghayet chong özgürüsh peyda boldi, bu özgürüsh xilmu -xil balayi apetler ichide dawamlashti. San -sanaqsiz adem hayati bedilige bina qilin'ghan kommunizm tejribixanilrida nahayiti échinishliq weqeler yüz berdi. Kommunizm tüzümi gumran bolghandin kéyin, uning izlirida kapitalizmning yer sharilashturush herikiti bashlandi. Bu jeryanida jem'iyette peyda bolghan exlaqiy jehettiki özgürüshler kishilerni insaniyetning kelgüsi dunyasi heqqide qaytidin pikir qilish we oylinishqa mejbur qildi. Téximu muhimi shuki, kishiler buningdin kéyinki cheklik waqit ichide, özining mewjutluqi üchün hazirqi kapitalizmning zamaniwilashturush emeliyitige we tebi'etning qanuniyitige mas kélidighan, özige xas emeliy turmush sheklini choqum özi yaritishi kérek boldi. Hazir insaniyet özining burunqi eqliy mülki we eng chong jasariti bilen mushundaq bir yéngi dewrde qedem tashlimaqta.

Kishiler düch kelgen yéngi so'allar

Maqalida bayan qilinishiche, kishiler bu yéngi dewrde mundaq su'allargha jawap izlimekte: dunyadiki eng qedimiy we nopusi eng köp döletlerning biri bolghan xitay insaniyet tarixida zor burulush shekilliniwatqan bundaq bir yéngi dewrde qandaq rol oynawatidu? sherqche mustebit impériye, kommunizmning eng axirqi herbiy qorghini bolghan we kapitalizmche bazar igilikni tiz sür'et bilen tereqqiy qilduruwatqan, bundaq üch xilni shekilni özige mujessemligen jongxu'a xelq jumhuriyiti bu yéngi dewrde, bizning közimizge körsütüp, quliqimizgha anglitip turup dunya sehnisige qandaq sepsetilerni kötürüp chiqti? aldi bilen siyasiy islahatni bashlap, iqtisadiy jehette bolsa ikki teripige irghanglap turup, axir yene burunqi char rusiyiche mustebitlikke qaytiwatqan rusiye bilen uninggha oxshimaydighan yol tutup, aldi bilen iqtisadiy islahat élip bérishta "tash silap ilgirilep deryadin ötüsh" dégen temsilni tejribe qilip, siyasi jehette bolsa künséri fashizmgha yüzliniwatqan xitaydin ibaret bu ikki chong sabiq kommunizm dölitide, kommunizm otopiyisi, siyasiy mustebitlik yaki ölgen kommunizm rohi qandaq qilip mushu yéngi dewrde oxshash bolmighan tereplerdin meydan'gha chiqip , qaytidin küch tépip, özining yiltizini qomurup tashlashni qéyinlashturiwatidu? insaniyet hazir bu su'allargha jawap izlimekte.

Xitay bilen rusiyide kishiler yawrupa kommunizmning tejribixanisida qandaq bextsizlikke uchridi?

Maqalida bayan qilinishiche, xitay bilen rusiyidin ibaret bu ikki asiyache igilik sheklige mensup bolghan jem'iyetning özige xas medeniyet arqa körünüshi we tarixiy döletlik iptixari heqqide mulahize yürgüzgende, bulardiki asiyache igilik sheklining qandaq qilip gherb dunyasining quchiqigha kirip qalghanliqi, qandaq qilip yawropaning mehsuli bolghan marksizmning kapitalizm üchün layihiligen kommunizm tejribixanisgha aylinip qalghanliqi, ziyaliylar qandaq bextsizlikke uchrighanliqigha nezer salmay turalmaymiz. Kommunizm tüzümini yolgha qoyghan sowét ittipaqi gumran bolghandin kéyin, yawru-asiya quruqluqigha jaylashqan, tatarche yaylaq medeniyiti bilen xristiyan ortodoks dinining tesiri astida turup kelgen rusiyide bolsa kommunizm tenqit qilinidighan ubiktigha aylandi. Xawir qatarliq kishiler bashlighan bundaq tenqit kommunizm asaritidin emdila qutulghan sherqi yawrupa elliride téximu keskin boldi, shunglashqa ularning kapitalizmgha köchüshi tiz boldi. Emma xitaydichu? kommunizmning ölgen rohi xitayda küchlük qarshiliq körsütüp turghanliqtin, bu dölette siyasiy islahatni bashlash qerelsiz kéchikti. Belki uning eksiche, bu dölet xelqqe idi'ologiye saheside qattiq cheklime qoydi. Ziyaliylar bu dölettiki yuquriy bésimliq "hawa rayi"da xususiyet, erkinlik we gherbche fashizm yaki stalinperest sol éqimning bésimigha uchrap qattiq siqildi. Ular ya kitab döwisige möküwélishqa ya ri'alliqtin özini qachurup hemmige rastchilliq bilen mu'amile qilmaydighan, jan béqish üchün yalghanchiliq qilidighan, peqet bezide ötken ishlarni bayan qilish arqiliqla az -tola daritmilap söz qilip qoyushtin özge qarshiliq körsitelmeydighan halgha chüshüp qaldi. (Dawmi bar) (weli)